“In 1974 besefte niemand dat de goede tijden voorgoed voorbij waren. In Frankrijk heeft men het over ‘Les Trente Glorieuses’ om die dertig jaren van quasi ononderbroken vooruitgang en welvaartsgroei sinds de Tweede Wereldoorlog te benoemen. Maar vanaf 1973-74 kregen we dus de ‘perfecte storm’ op de arbeidsmarkt. Drie grote tendensen kwamen toen samen. Vooreerst de enorme jobdestructie in de industrie door de ontwrichtende loon-prijsspiraal die de concurrentiepositie van vele industriële bedrijven fataal is geworden. Dat kostte toen in de tweede helft van de jaren ’70 tienduizenden jobs, per jaar.

En net op dat moment kwamen grote cohorten babyboomers op de arbeidsmarkt, en nam de participatie van de vrouwen aan de arbeidsmarkt spectaculair toe. Tot overmaat van ramp was er aan de andere kant van de arbeidspopulatie weinig uitstroom naar het pensioen. Gevolg: veel (nieuw) volk op de arbeidsmarkt bij plots veel minder jobaanbod, hetgeen de werkloosheid deed exploderen. Op korte tijd steeg de werkloosheidsgraad van 3% (wat men als volledige tewerkstelling beschouwt) in 1974 naar 15% van de bevolking op arbeidsleeftijd zo’n vijf jaar later.”

DAC, BTK en ander fraais

“De reactie van het beleid op de sociale en economische crisis van de jaren ’70 bestond uit een batterij van maatregelen zoals de invoering van het brugpensioen, het beperken van overuren, systemen van arbeidsherverdeling, en zelfs een tijdelijke migratiestop, toen al een ‘issue’ blijkbaar”, aldus Jan Denys. “En er werd ook massaal veel volk bij de overheid aangeworven. En men was ook ‘creatief’ om nieuwe soorten van jobs op te starten, zoals DAC en BTK, zijnde het Derde ArbeidsCircuit en het Bijzonder Tijdelijk Kader, ook wel ‘nepstatuten genoemd.”

“Het denken over arbeidsmaatregelen dat toen in de jaren ’70 is ontstaan, sijpelt vandaag nog altijd door”, zegt Denys. “Neem nu de Audi-fabriek in Vorst die gaat sluiten. Met een direct jobverlies van 3.000 eenheden. Net als in de jaren ’70 is er nu de roep ‘We moeten die jobs redden!’, en oppert men zelfs om de ‘Wet Renault’ op collectief ontslag nog te verstrengen. Allemaal géén goede ideeën. Want we zitten nu met een quasi volledige tewerkstelling. En in vele sectoren is er nog steeds een nijpende arbeidskrapte die gelet op de demografische evoluties niet snel zal verdwijnen. We kunnen die verloren jobs nu zeer goed en zelfs vrij gemakkelijk vervangen door jobs in andere bedrijven en organisaties. We zijn er nu klaar mee, met de remedies van het verleden.”

Interessant is ook de vergelijking van de beide jaren 1974 en 2024. Jan Denys zet die naast elkaar. En dan valt op dat voor wat betreft alleen al de arbeidsmarkt er op een halve eeuw zoveel veranderd is. “Tientallen verschillen zijn er. Ik citeer er één. In 1974 was de helft van de bevolking nog kortgeschoold, en waren er ongeveer evenveel arbeiders als bedienden. In 2024 is de grootste groep werknemers hooggeschoold. Bedienden vormen nu bij uitstek de grootste groep in de tewerkstelling.”

Jan Denys is geen doemdenker, integendeel, Het was zijn uitdrukkelijke bedoeling om een positief verhaal te brengen. Hij wijst het hardnekkig algemeen pessimisme met betrekking tot de arbeidsmarkt resoluut van de hand. Zoals vroeger (en nu nog) de angst voor robots en voor automatisering, en nu de angst voor artificiële intelligentie. Denys: “Velen gaan ervan uit dat dit zal leiden tot ‘massale werkloosheid’, of sociale achteruitgang waardoor onze kinderen het slechter zullen hebben dan wijzelf.”

Sociale opbouw

Denys weerlegt dit negatieve narratief. “De werkgelegenheid is nog nooit zo hoog geweest, zowel in absolute als in relatieve cijfers. De werkzaamheidsgraad ligt in België op 72,1% maar in Vlaanderen zitten we al op 77%, dicht bij de doelstelling van 80%. Er werken nu 5 miljoen mensen in ons land tegenover 3,5 miljoen vijftig jaar geleden. En in plaats van sociale afbraak is er vooral sociale opbouw gekomen. Wat werknemers nu allemaal niet kunnen doen en krijgen, gaande van tijdskrediet, ouderschapsverlof over opleiding en vorming, loopbaanbegeleiding tot extra verlof en extra-legale voordelen. Daar was in 1974 nergens sprake van.”

Ook de mythe dat er nu te weinig jobs zouden zijn voor laag- of kortgeschoolden betwist Jan Denys. “Het is niet omdat we naar een kennismaatschappij evolueren dat er voor kortgeschoolden geen jobs meer zouden zijn. Zowat de helft van de vacatures vandaag vereist geen enkel diploma.”

En wat is volgens Jan Denys de meest succesvolle arbeidsmarktmaatregel van de voorbije halve eeuw? “De dienstencheques. Dat stelsel bestaat nu 20 jaar en er werken circa 150.000 mensen in, meestal kortgeschoolden, maar ook midden geschoolden. De eerste doelstelling van de dienstencheques was om jobs voor die kwetsbare werknemers te creëren en dat is zondermeer gelukt. De tweede doelstelling , nl. het witten van de zwarte markt, is ook gelukt, zij het dat dit lastiger is om te bewijzen. De derde doelstelling, de tevredenheid van de gebruikers, is ook positief. Al gebruiken de ‘beter verdieners’ het systeem een pak meer dan de lager inkomens. Het gekende mattheuseffect kan ook hier niet ontkend worden. En het is ook duidelijk dat het stelsel goed moet worden opgevolgd, niet in het minst omwille van de budgettaire uitdaging voor de Vlaamse overheid, maar ook omwille van de financiële rendabiliteit van de dienstenchequebedrijven.”