KINDEREN MET ARME OUDERS I.P.V. KINDERARMOEDE

Generatie- en kinderarmoede liggen Marc en Beatrix Van Eeckhoudt-Ruttens als thema nauw aan het hart. Ze zijn beide licentiaat Handels- en Financiële Wetenschappen aan Vlekho / Associatie KU Leuven, waarna Marc een doctoraat haalde aan de faculteit. Liever dan over kinderarmoede te spreken, spreken ze over kinderen met arme ouders. Want deze kinderen zijn het slachtoffer van de omstandigheden waarin ze moeten opgroeien, omstandigheden waaraan de ouders dikwijls ook geen schuld hebben.

Marc Van Eeckhoudt: “In een welvarend land als het onze zou armoede niet mogen bestaan, en zeker niet als het gaat om opgroeien in armoede. Wanneer dit toch gebeurt, laat dit levenslange sporen na, bij de jongere en ook bij de samenleving. Dit probleem blijft hardnekkig bestaan, alle goede initiatieven ten spijt. Nochtans kunnen de juiste interventies een groot verschil maken, daar kan ik persoonlijk van getuigen.

Toen ik drie was, verloor ik mijn vader bij een ongeval. Mijn moeder stond er plots alleen voor, met zes kinderen. Gelukkig konden we terugvallen op de steun van het toenmalige Nationaal Werk voor Wezen van Arbeidsslachtoffers, waardoor we allen de kans hebben gekregen op een normaal leer- en ontwikkelingsproces. Hoe anders zou mijn leven zijn geweest zonder deze steun?”

Beatrix Ruttens: “Net zoals die organisatie toen, willen we dat zo weinig mogelijk kinderen moeten opgroeien in armoede, en dat ze een faire kans krijgen op een goed bestaan. Daartoe is het noodzakelijk dat ouders optimaal tijd kunnen besteden aan de ontwikkeling van hun kinderen. Dat is niet evident als je dag na dag financiële stress hebt. Daar wilden we iets aan doen en daar kan de leerstoel helpen.”

“Zonder de steun van het Nationaal Werk voor Wezen van Arbeidsslachtoffers, had mijn leven er heel anders uitgezien.”

HET VOORTRAJECT

Marc Van Eeckhoudt: “Na mijn pensionering wilde ik een bijdrage leveren aan het verbeteren van de leefomstandigheden van jongeren. Het Nationaal Werk bestond niet langer, en eerst deed ik de administratie bij TEJO – Therapeuten voor Jongeren – dat toen net was gestart. Toen TEJO uitwaaierde over Vlaanderen heb ik die rol doorgegeven. Via Ashoka leerde ik vervolgens Theo Vaes kennen, de medeoprichter van Armen Tekort – een actieonderzoek dat zich aanvankelijk richtte op het verminderen van armoede in het algemeen, maar gaandeweg evolueerde naar generatiearmoede in het bijzonder. Ik heb die organisatie inhoudelijk ondersteund door onderzoek te doen naar het verband tussen woonomstandigheden en generatiearmoede. Daarmee wilde ik armoedebestrijding, naast ethische en humanitaire overwegingen, ook positioneren als een maatschappelijke investering met positieve return.

Wanneer kinderen opgroeien in een gezin met beperkte financiële middelen, heeft dit een impact op hun latere kansen in het leven. Ongelijkheid en achterstand ontstaan zeer snel en zijn moeilijk ongedaan te maken. Om de communicatie zo gefocust mogelijk te houden werd gezocht naar verbanden die een eenvoudig maar sterk verhaal konden ondersteunen.”

Marc Van Eeckhoudt: “Na heel wat combinaties bekeken te hebben, ontdekten we een verband tussen gemeenten met langere wachtlijsten voor sociale woningen en het percentage schooluitval in diezelfde gemeenten.”

Als een gezin in aanmerking komt voor een sociale woning, en de overheid de financiële nood erkent, belandt het gezin op een wachtlijst. Maar intussen blijft de huur echter een te grote hap uit het gezinsbudget nemen, wat leidt tot constante financiële stress bij de ouders. De kinderen pikken de spanningen op en nemen die mee naar school – met een verminderd welbevinden, concentratieproblemen en mogelijk andere moeilijkheden tot gevolg.

Dit heeft grote gevolgen voor de schoolloopbaan. Jaarlijks verlaten meer dan 8000 jongeren het secundair onderwijs zonder diploma. In Vlaanderen gaat het om één op de zeven jongeren. In de centrumsteden loopt dit op tot één op de vijf, en in Antwerpen zelfs tot één op de vier. Als het beleid ongewijzigd blijft, voorspelt de Kansarmoede-indicator voor peuters van Kind en Gezin een verdere stijging van latere schooluitval.

Marc Van Eeckhoudt: “Vroegtijdig schoolverlaten is nefast voor jongeren én maatschappij. Er gaat zoveel talent verloren. Om openstaande vacatures alsnog in te vullen, wordt vaak een beroep gedaan op arbeidsmigratie. Dat is een complexere oplossing die bovendien een dubbele maatschappelijke kost heeft. Bij jongeren die de school vroegtijdig verlaten, gaat een jarenlange investering deels verloren. Verder is aangetoond dat velen onder hen gedurende de helft van hun actieve leeftijd een beroep moeten doen op een uitkering, om daarna een pensioen te ontvangen waaraan ze zelf slechts in beperkte mate hebben bijgedragen.”

“Bij vroegtijdig schoolverlaten gaat niet alleen veel talent, maar ook een jarenlange investering deels verloren.”

ONTSTAAN VAN DE SAMENWERKING

Ouders met beperkte financiële middelen worden door de schaarste constant gedwongen om moeilijke afwegingen en beslissingen maken. Deze voortdurende stress leidt tot een tweede belangrijke risicofactor: het beperkt vermogen om aandacht en tijd aan hun kinderen te besteden. Het ontbreken van tijd maakt het nog moeilijker om de vicieuze cirkel van generatiearmoede te doorbreken.

Hieruit vloeit de onderzoeksvraag voort naar de oorzaken van verschillen in tijdsbesteding ten opzichte van de kinderen. Dit vereist een inkijk in gedragsprocessen binnen gezinnen – bijvoorbeeld hoe keuzes gemaakt worden. Hoe beter we deze dynamiek binnen een gezin beter begrijpen, hoe gerichter we beleid kunnen ontwikkelen dat deze trend probeert te keren door in te werken op het gedrag van ouders.

Marc Van Eeckhoudt: “Toekomstig beleid moet inzetten op het respectvol stimuleren van gedragsverandering bij kansarme gezinnen. Omdat dit een gedegen micro-economische analyse vereist als basis voor beleidsvoorstellen met echte impact, moesten we voor ons onderzoeksproject op zoek naar bijkomende expertise. Een van de vele ontmoetingen die we hadden – onder meer met academici – was met Bram De Rock en Laurens Cherchye (Faculteit Economie en Bedrijfswetenschappen, KU Leuven). Na verder te verkennen welk onderzoek ze al gedaan hadden i.v.m. gezinsbudgetten, kwamen we uiteindelijk bij Laurens terecht als titularis van het onderzoek.”

“Onze focus ligt specifiek op kinderen die opgroeien in armoede, met bijzondere aandacht voor concreet beleid.”

Laurens Cherchye: “Nadat we contact hadden gemaakt via Linkedin, hadden we ergens onderweg al een eerste gesprek. Ik kon toen niet vermoeden hoe belangrijk dat zou worden. Wat voor mij aanvoelde als een kennismaking onder gelijkgestemden, was voor Marc en Beatrix een zeer doelgerichte stap. Tot mijn verrassing kreeg ik enige tijd daarna een telefoontje van onze Dienst Fondsenwerving met de boodschap dat Beatrix en Marc een leerstoel wilden doneren zodat we ons verder konden verdiepen in het onderzoek rond generatiearmoede. Dat was een heel bijzonder moment!”

RESPECTVOL STIMULEREN VAN GEDRAGSVERANDERING

Laurens Cherchye: “Samen met mijn collega’s Bram De Rock en Frederic Vermeulen beheer ik sinds enige tijd een onderzoeksagenda rond armoede. Deze agenda heeft inmiddels geleid tot tal van waardevolle bijdragen, en vormt een stevige basis om passende antwoorden te zoeken op de onderzoeksvragen die verbonden zijn aan deze leerstoel.

Een belangrijk uitgangspunt daarbij is dat we ons baseren op het collectieve model als denkkader. Dit verschilt fundamenteel van het traditionele unitaire model, dat huishoudens beschouwt als één enkele beslissingseenheid met een gedeelde doelstelling. Het collectieve model daarentegen biedt een veel genuanceerder en rijker beeld van gezinsdynamieken.

Deze collectieve benadering vormde de basis voor de ontwikkeling van empirische instrumenten waarmee we het keuzegedrag van gezinnen diepgaand kunnen analyseren. Met de verdere ontwikkeling van deze methoden, kwam er steeds meer aandacht voor de evaluatie van individuele welvaart binnen gezinnen. Het collectieve model is hiervoor bijzonder geschikt, omdat het niet alleen ongelijkheid tussen gezinnen, maar ook binnen gezinnen in kaart kan brengen.

De nieuwe leerstoel vormt een logische volgende stap in onze onderzoeksagenda. Onze focus ligt nu specifiek op kinderen die opgroeien in armoede, met bijzondere aandacht voor concreet beleid. Zoals in de missie van deze leerstoel staat beschreven: “Binnen deze leerstoel wordt onderzocht hoe het geven van de juiste prikkels aan individuen en gezinnen kan bijdragen aan het verminderen van armoede, en met name generatiearmoede.” De nadruk ligt dus op het stimuleren van gedragsveranderingen via economische prikkels. Naast mezelf, zal ook Annelies Tulkens het thema verder uitdiepen in het kader van haar doctoraat.” [LEES VERDER ONDER DE FOTO]

DRIE GROTE ONDERZOEKSDOMEINEN

Annelies Tulkens: “Ons onderzoek concentreert zich rond drie grote domeinen. Vooreerst brengen we via literatuuronderzoek alle inzichten rond armoede en het effect ervan op kinderen in kaart, bekeken vanuit diverse perspectieven – zoals gezondheid, huisvesting en scholing – en vanuit diverse menswetenschappelijke disciplines. Deze inventaris, die deels al bestaat en systematisch verder wordt aangevuld, vormt op zich al een interessante bron voor beleidsmakers. Ze kunnen hiermee beter geïnformeerde keuzes maken, gebaseerd op al dan niet hernieuwde kennis.

Vervolgens zullen we metingen uitvoeren op basis van beschikbare empirische instrumenten die ontwikkeld zijn binnen het domein van ‘household economics’. Hiermee kunnen we hypotheses rond armoede toetsen. Denk bijvoorbeeld aan hoe het gezinsbudget wordt verdeeld over de verschillende leden, en hoe deze verdeling evolueert in de tijd. Tenslotte willen we via een analyse van de onderliggende dynamieken de mechanismes achter armoede optimaal begrijpen. Vanuit dat inzicht kunnen we ten slotte bestaande beleidsmaatregelen beter begrijpen, zoals de gedifferentieerde kinderbijslag, en ze vervolgens waar nodig te herformuleren, zodat ze beter kunnen bijdragen aan het corrigeren van ongelijkheid en het doorbreken van generatiearmoede.

Met deze benadering sluiten dit onderzoek en deze leerstoel aan bij de wetenschappelijke innovatie in het armoedeonderzoek, waarvoor ook andere experten zoals Wim Van Lancker pleiten – onder meer in zijn Sonar-bijdrage ‘Eens arm, altijd arm’. Er is een duidelijke vraag om het onderzoek te verschuiven van een statische naar een dynamische benadering, om van daaruit maximaal te kunnen wegen op besluitvorming. Belangrijk daarbij is dat dit beleid niet enkel de symptomen aanpakt, maar diep inwerkt op onderliggende gezinsdynamieken die het risico op (generatie)armoede bepalen.”

“Deze leerstoel biedt ons de kans om op een gerichte en wetenschappelijk gefundeerde manier bij te dragen aan één van de grootste maatschappelijke uitdagingen van deze tijd.”