Negatief sentiment in de media

Een recent onderzoek van het Amerikaanse Brookings Institute denkt een verklaring te hebben gevonden voor het overdreven pessimisme van de Amerikaanse consument. Blijkbaar zijn de media de situatie van de Amerikaanse economie sinds 2018 veel negatiever gaan voorstellen dan ze in werkelijkheid is. De onderzoekers baseren zich daarbij op de index van het economisch sentiment in de media (Federal Reserve of San Francisco). Die index screent sinds 1980 nieuwsartikelen op het economisch sentiment. De kloof tussen het veel te negatieve sentiment in de media en de realiteit was nog nooit zo groot.

Voor zover we weten zijn er voor Europa geen gelijkaardige onderzoeken beschikbaar. We beschikken dan ook niet over een algemene indicator die het sentiment van de economische berichtgeving in de media in kaart brengt. Wat we wel hebben zijn tal van deelonderzoeken die zich baseren op een sentimentsanalyse. De resultaten daarvan suggereren dat media een sterke invloed hebben op het sentiment en vooral in negatieve richting. Een grootschalig onderzoek (Universiteit Düsseldorf) toonde dit in 2015 al aan voor Duitsland. Een masterproef aan de Universiteit van Gent wees uit dat populaire kranten bij ons geneigd zijn om negatief sentiment zwaarder te laten doorwegen in hun economische berichtgeving (Vandewalle Eline; 2020, UGent).

Zero-som

Uiteraard is meer onderzoek nodig om deze stelling verder te onderbouwen. Toch blijkt uit resultaten van andere studies dat men zich zorgen mag maken. Recent onderzoek van de Universiteit van Cambridge heeft aangetoond dat economisch pessimisme gepaard gaat met een zero-som denkwereld waarin de welvaart van de ene wordt gezien als een bedreiging voor de welvaart van iemand anders. In een wereld met een taart die snel groeit, kan iedereen erop vooruit gaan (non-zero som). In een wereld waar de taart nauwelijks groeit, dreigt de vooruitgang van de ene ten koste te zullen gaan van iemand anders (zero-som). Althans, dat is de perceptie.

De lage productiviteitsgroei van de voorbije decennia heeft wel degelijk gevolgen voor de perceptie van de verschillende generaties. Wie is opgegroeid in een periode met lagere groei, blijkt ook op latere leeftijd meer geneigd om te denken in termen van zero-som. Men mag vrezen dat de ongelukkige combinatie van gebeurtenissen tijdens de voorbije jaren de negatieve perceptie verder heeft aangewakkerd. Na corona waren er de oorlog in Oekraïne en meer recent Gaza. Die hebben de inflatie verder opgedreven en doen mensen vrezen voor hun eigen economische toekomst. Het adagium ‘we zullen het met minder moeten doen’ krijgt in alle westerse landen voet aan de grond.

Zichzelf vervullende negatieve spiraal

De onderzoekers van Brookings wijzen op het feit dat de overdreven negatieve toon in de berichtgeving niet onschuldig is. Ze ondermijnt het consumentenvertrouwen onnodig. Hierdoor kan een zichzelf vervullende negatieve spiraal ontstaan waardoor de economische groei onterecht wordt afgeremd. De kloof is evenmin onschuldig vanuit een politiek perspectief omdat het gevaar bestaat dat beleidsprestaties minder gunstig worden beoordeeld dan ze in werkelijkheid zijn.

Neem daarbij het ongemakkelijk gevoel van al het leed in de wereld – eerst door covid maar nadien door de oorlog in Oekraïne en nu Gaza – en je krijgt een psychologisch onbehagen dat alsmaar hardnekkiger wordt. Zeker in een omgeving waar de mediaberichtgeving een negatieve bias vertoont. Het onderzoek van Brookings verwijst daarom ook naar de hoog oplopende en ondubbelzinnige polarisatie als gevolg van ideologisch verdeelde nieuwszenders (cf. Fox versus CNN).

Dit is tot nog toe vooral een Amerikaans fenomeen maar ook wij zijn niet immuun voor versnelde polarisering gezien de rol van de sociale media in dat proces. Via digitale platformen verspreidt ‘nepnieuws’ zich razendsnel, versterkt door algoritmes die de berichten sturen in de richting van partijdige gemeenschappen van gelijkgestemde individuen. Zo ontstaan filterbubbels waarbij men minder wordt blootgesteld aan afwijkende standpunten. En ook op die manier kan de discrepantie tussen het sentiment van de verhalen in het nieuws en de werkelijke macro-economische prestaties verder vorm krijgen. Dat het ook bij ons nog nooit zo slecht goed is gegaan, mag dan geen verrassing heten.

Geert Janssens, hoofdeconoom ETION