Interview Pieter Timmermans
‘Zonder grondige hervormingen zal onze economie niet meer kunnen groeien.’
In volle formatiecrisis voor een nieuwe federale regering – de zogenaamde Arizona-coalitie – ontmoeten we Pieter Timmermans, de topman van het Verbond van Belgische Ondernemingen in de VBO-headquarters aan de Ravensteinstraat in Brussel, vlak tegenover cultuurtempel Bozar. Het zag er toen, eind augustus 2024, niet goed uit om snel tot een daadkrachtige regering te komen. Pieter Timmermans: ‘We kunnen het ons nochtans niet veroorloven om lang zonder regering te zitten. De uitdagingen zijn immers te groot, niet alleen op budgettair vlak, maar ook vlak van fiscaliteit, sociale zekerheid, pensioenen … Eigenlijk is het onbegrijpelijk dat de sense of urgency ontbreekt, want de toestand is inderdaad ernstig. We staan duidelijk op een kantelmoment.’
Pieter Timmermans ziet het gesprek opgedeeld in drie delen: de vaststellingen, de nodige acties die daar uit voortvloeien, en dan de timing, of anders uitgedrukt: de urgentie. (Bio Pieter Timmermans)
Pieter Timmermans: Bij de vaststellingen zie je dat wanneer er een crisis op ons afkomt, zoals de coronapandemie, de energiecrisis, de oorlog in Oekraïne … wij twee jaar nadien altijd met grote problemen te kampen hebben. Waarom? Omdat onze bewindvoerders die crisissen altijd relativeren: ‘Het zal niet zolang duren, en het zal zich wel oplossen …’ zonder evenwel actie te ondernemen. Maar gegarandeerd zien we twee jaar later de problemen opduiken. Dit jaar zien we dat de economie, en vooral dan de industrie, het zeer moeilijk heeft. Een vijftiental grote bedrijven hebben reeds aangekondigd dat ze gaan stoppen, gaan herstructureren. Of ze zijn failliet gegaan. Jullie kennen de grote namen, zoals Van Hool, Audi, Bristol. Maar het zit in zowat alle sectoren van de economie, ook in de hightech met bv de chipsfabriek in Oudenaarde, of in de distributie. Zeker in de industrie vallen er dit jaar rake klappen. Maar na de industrie volgt onvermijdelijk de handel en dan de dienstensector. Want vele diensten zijn juist gericht op die andere sectoren die het moeilijk hebben.
We zijn dat historisch nagegaan: in 1982, in 1993, in 2010… telkens doken de problemen op twee jaar na het begin van de crisis. Wanneer de capaciteitsbenutting onder het langdurig gemiddelde duikt, krijgen we twee jaar later de échte problemen op ons bord. En dus ook nu in 2024. Naast herstructureringen en faillissementen zien we dat onze export onder druk komt te staan, de vraag naar interimarbeid afneemt, de inflatie hardnekkig hoog blijft, met alle gevolgen van dien voor onze loonkosten en onze concurrentiepositie …
Je vergelijkt onze economie nogal eens met een ijsberg.
Pieter Timmermans: Inderdaad. Je ziet een ijsberg vanuit een bootje op het water en die ziet er misschien mooi uit. Maar het grootste deel ervan zit onder water en vertoont barsten. En als die barsten te groot worden, dan kantelt de ijsberg. Onze politici zien alleen wat er boven de zeespiegel gebeurt en zeggen ‘We doen het toch allemaal niet zo slecht!’. Maar ze zien niet wat er onder de waterlijn aan het gebeuren is met ons economisch weefsel. Dat weefsel dreigt te ontrafelen. En nogmaals, het begint bij de industrie. Als het met de industrie niet goed gaat, volgt later de handel en nadien de dienstensector. En als dan ook nog de bouw het moeilijk heeft...
Kortom, we staan op een kantelmoment, in de twee betekenissen van het woord: de ijsberg kan kantelen, maar ook het beleid moet kantelen. We moeten de kansen voor onze bedrijven vergroten door bijvoorbeeld meer in te zetten op innovatie, onderzoek en ontwikkeling, en op de verhoging van de productiviteit, en de slagkracht van onze bedrijven in de internationale handel. Daartoe moeten een aantal randvoorwaarden dringend verbeterd worden, en daar moeten de nieuwe regeringen mee voor zorgen.
“Het simplisme van een fiscale verlichting voor de werknemer betaald door de ondernemingen is geen ernstige hervorming.”
De vaststellingen zijn duidelijk en het beleid moet in actie schieten. Maar daar hebben we nieuwe regeringen voor nodig.
Pieter Timmermans: De tijd van ‘pappen en nathouden’ is voorbij. Het klassieke recept van wat extra belastingen hier, wat besparingen daar, met een vaak te optimistische inschatting, is voorbij. Daarmee gaat men de schuldenberg niet verkleinen. Integendeel, we gaan de factuur voor de volgende generaties alleen maar vergroten. Het is tijd voor ernstige hervormingen. Zoals op de arbeidsmarkt, met het beperken van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd, om werkzoekenden te motiveren om werk te gaan zoeken. Het begrip ‘nachtarbeid’ moet dringend realistisch worden ingevuld en niet al om 20 uur beginnen, maar later.
In de Sociale Zekerheid is de pensioenfactuur een zware dobber. We gaan dus ook de pensioenen grondig moeten hervormen, o.a. met een sterk motiverend bonus-malussysteem om mensen langer aan het werk te houden. Aan de niet-gewerkte gelijkgestelde periodes moet paal en perk worden gesteld. En we gaan de tweede pensioenpijler verder moeten uitbouwen als aanvulling op het wettelijk pensioen, de eerste pensioenpijler.
Ook op fiscaal vlak is een grote hervorming nodig. Maar het simplisme van een fiscale verlichting voor de werknemer betaald door de ondernemingen is geen ernstige hervorming. Wij zien dat anders: geef de bedrijven fiscale ademruimte waardoor de taart groter wordt. En dan kan je meer gaan verdelen, maar niet omgekeerd. Vele politici willen nu uitgeven wat nog niet verdiend is, ze verdelen een taart die we ooit misschien gaan bakken. Dat is geen duurzaam beleid.
Bedrijven klagen ook vaak over de vele regels en administratie die dat met zich meebrengt. Wat zegt het VBO daar over?
Pieter Timmermans: Dat is een tweede groot pakket waaraan gewerkt moet worden. De administratieve rompslomp is echt een ziekte van onze samenleving. Met elke nieuwe maatregel komt er een nieuwe administratieve verplichting bij. Dat heeft de laatste jaren aan de bedrijven 1 miljard extra gekost. Geld dat niet naar investeringen of innovaties kan gaan. En daarbij zien we dat Europa onze bedrijven toch heel wat regelgeving en papierwerk oplegt. Dat geldt ook voor de landbouw. Het recente boerenprotest was zeker en vast ook ingegeven door de bureaucratische regels en verplichtingen vanuit Europa die de boerenstiel dreigen te verstikken (Kadertekst ‘Europa en onze bedrijven’).
Die administratieve overlast is een belemmering voor het ondernemerschap. Maar het gaat verder dan het bedrijfsleven. Hoe hard klagen leerkrachten niet over het toegenomen papierwerk? Terwijl dat papierwerk niet bijdraagt tot de kwaliteit van het onderwijs, kijk maar naar de dalende prestaties van onze jongeren volgens de PISA-cijfers. Leerkrachten zeggen terecht: ‘Laat ons les geven in plaats van papieren in te vullen en verslagen te maken.’ In de kennismaatschappij die we willen zijn hebben we net onderwijs van topkwaliteit nodig!
Voor bedrijven zit veel administratie in het vergunningenbeleid. Dat is zo complex geworden dat zowel bedrijven als overheden zich hierin dreigen vast te rijden, met een ongewenst status quo als gevolg. We zijn daardoor belangrijke investeringen aan het mislopen. Ik weet niet of men dat goed beseft.
En wat met de hoge kosten in ons land?
Pieter Timmermans: Het probleem van de hoge loonkosten o.m. door het systeem van de automatische loonkostindexering, is genoegzaam bekend. We zitten overigens niet alleen opgescheept met een loonkostenhandicap, maar ook met een energiekostenhandicap. Die zien we in eerste instantie in Europa versus Amerika, waar de gasprijzen tot drie keer lager liggen. Maar ook op het vlak van elektriciteit scoren we in Europa slecht. Binnen Europa heeft België dan nog een extra kostennadeel ten opzichte van de Europese concurrenten. Onze prijzen liggen hoger dan elders. De Vivaldi-regering heeft geprobeerd om daar iets aan te doen. Vooreerst door gedeeltelijk terug te komen op de volledige sluiting van alle kerncentrales. Er worden nu al twee kernreactoren voor tien jaar verlengd. Kernenergie zorgt immers voor goedkope en CO2-neutrale baseload aan stroom. Maar allicht zal de volgende regering daarin nog verder moeten gaan.
Ten tweede heeft de regering een energienorm afgesproken. De bedoeling is dat de energiekosten in ons land niet sneller mogen stijgen dan het gemiddelde van onze buurlanden, naar analogie met de loonnorm voor de loonkosten. Als onze energiekosten sneller stijgen dan in de buurlanden moet de overheid actie ondernemen om die handicap weg te werken. De intentie is prima, maar helaas is die energienorm vandaag een papieren norm. Er is geen procedure bepaald om tot actie over te gaan, en dan nog welke actie.
Ik krijg soms als reactie dat ik overdrijf, dat er toch niet zo’n groot probleem is. ‘Neen?’, antwoord ik dan ‘Start eens zelf een onderneming, dan zal je het wel zien. Jouw kosten zijn 15% duurder dan die van jouw concurrenten, waarop wacht je?’ Dan is het vaak even stil.
“Dehaene legde de fundamenten voor stevige overheidsfinanciën en een concurrentiële economie om in de euro te geraken. Pas als dat gerealiseerd was, kwam er marge vrij om (nieuwe) uitgaven te financieren. Dat moeten we nu ook doen, onze fundamenten versterken.”
Hoe breng je dat over aan de politici die nu een regering proberen te vormen?
Pieter Timmermans: We hebben onze voorstellen in een mindmap gegoten, een coherent meerjarenplan om ons land via hervormingen terug op de rails te zetten richting 2030, en we hebben alle politici deze zomer zo’n mindmap bezorgd. Aan de ene kant staat er welke voordelen ze eruit kunnen halen, en als die gerealiseerd zijn, kunnen ze in een volgende fase beleid voeren. Let wel, een deel van dat beleid moet zijn: ‘orde op zaken stellen in de begroting’. Een ander deel kan bv. gaan naar een fiscale hervorming. Je moet eerst de fundamenten op orde brengen voor je aan nieuw beleid kunt doen. Eerst de terugverdieneffecten effectief realiseren, en dan pas geld uitgeven. En dus niet het omgekeerde.
En dan nu de timing. Hoe erg dringt de tijd?
Pieter Timmermans: Wanneer je de cijfers een beetje analyseert kan je niet anders dan besluiten dat we echt geen tijd meer te verliezen hebben. Sommigen verwijzen daarbij naar het Globaal Plan van premier Jean-Luc Dehaene in de jaren ’90. Wat deed hij? Hij werkte in 1993-94 een doortastend plan uit met de bedoeling om in 1997 België te kunnen laten toetreden tot de euro. Hij legde de fundamenten voor stevige overheidsfinanciën en voor een concurrentiële economie, om daardoor in de euro te kunnen geraken. Pas als dat gerealiseerd was, kwam er marge vrij om (nieuwe) uitgaven te financieren. Dat moeten we nu ook doen, onze fundamenten versterken. Om daarna nieuwe initiatieven te kunnen nemen.
Maar nu draaien de politici het om, ze willen nú ‘leuke dingen’ doen voor de mensen. Maar daar hebben we het geld niet voor! Als ze op die piste voortgaan, komen we automatisch uit op nieuwe belastingen. Dat is niet de goede weg. (cynisch) In dit land wordt eigenlijk alles al belast, behalve het in- en uitademen van lucht, maar ik wil ze niet op ideeën brengen! Neem nu de laadpalen voor elektrische auto’s. Eerst moedigt men de aankoop van die auto’s aan alsook het plaatsen van laadpalen. En wat dan? Eens die laadpalen er staan ontstaat bij bewindslui de neiging om die te belasten, zoals nu in Brussel. Neen. Zo bouwt men geen vertrouwen op, zo helpen we het ondernemerschap niet.
Weet u. Welvaart is geen vast gegeven. Welvaart moet elke dag verdiend worden, en die welvaart wordt door bedrijven gecreëerd, samen met de medewerkers die ze in dienst nemen. Die basisgedachte schijnen velen te vergeten. We zitten op een ‘sluipende schuifaf’. We glijden geruisloos uit de lijst van toplanden qua welvaartscreatie. We zijn al uit de G-20 gevallen, en het zal niet lang meer duren of we halen de G-40 van meest welvarende landen niet meer. Het is die sluipende achteruitgang die we dringend moet stoppen, en omkeren. We moeten opnieuw een toekomstperspectief creëren. Dát is de uitdaging van de komende legislatuur. Ja, we zitten dus echt op een kantelpunt.
Fa Quix
Ontvang een exemplaar van ’25 Anekdotes uit de Atomaschriftjes van Pieter Timmermans’
Tijdens zijn loopbaan heeft VBO-topman Pieter Timmermans tal van belangrijke momenten meegemaakt: sociaal overleg, de Brexit, de coronacrisis, de terreuraanslagen ... De anekdotes die daaraan vasthangen heeft hij opgeschreven en uitgewerkt in ’25 Anekdotes uit de Atomaschriftjes van Pieter Timmermans’. Geïnteresseerd? De eerste 10 lezers die een mail sturen naar het VBO t.a.v. Anne Michiels (am@vbo-feb.be) ontvangen een exemplaar in hun brievenbus.
