SPORTECONOOM WIM LAGAE:
“De impact van de coronacrisis zal relatief groter zijn voor het wielrennen dan voor het voetbal.”
De Jupiler Pro League stopgezet, voorlopig geen Ronde Van Vlaanderen of Parijs Roubaix ... Eerder al werden de Olympische Spelen en het EK voetbal met een jaar uitgesteld. Wat een heerlijke sportzomer had moeten worden, wordt voorlopig een zomer zonder (professionele) sportbeleving. Voor de recreatieve sporters geeft die vrijgekomen tijd een uitgelezen kans om de coronakilo’s eraf te lopen, te fietsen of te wandelen. En misschien kunnen we tegen dan ook zelf weer in team sporten. Wat de gevolgen voor het professionele voetbal en wielrennen zijn legt sporteconoom prof. Wim Lagae uit.
DEZE CRISIS IN DE SPORT OVERSTIJGT DE SPORTDISCIPLINES. ER ZIJN AL OMKOOPSCHANDALEN GEWEEST IN HET VOETBAL, DOPINGSCHANDALEN IN HET WIELRENNEN, ... MAAR IS ER OOIT AL ZO’N WERELDWIJDE CRISIS GEWEEST OVER DE VERSCHILLENDE SPORTTAKKEN HEEN? Wel, sinds de tweede wereldoorlog is er een gestage groei geweest van het business model rond sport. Er is wel wat scandalitis geweest en sporttakken kwamen en gingen of werden zwakker of sterker. De laatste decennia is de sportbeleving ook belangrijker geworden. Kijksporten, of de zogenaamde spectator sports – zoals voetbal en wielrennen – zorgen voor een unieke belevenis. Tegelijk is 'sport' een koepelterm, een containerbegrip. Een huis met zeer veel kamers. Wanneer ik mijn FABER-collega (faculteitbewegings- en revalidatiewetenschappen), tevens sportvriend, Jeroen Scheerder hoor, beklemtoont hij dat de beweegprikkels wellicht nooit zo groot waren. Zo zegt de overheid uitdrukkelijk dat om je immuniteit te versterken je best gezond kan bewegen en aan gerichte krachttraining kan doen. Als je kijkt naar de mensenmassa op de jaag- en fietspaden, weet je dat sport in de zin van gezond bewegen nog nooit zo geboomd heeft. Waarbij je wel moet oppassen om niet te intens te sporten want dat verzwakt de immuniteit. Zoek dus geen limieten op, maar zie dat je gezond beweegt. Er zijn bovendien ook vele apps om je daarbij te ondersteunen. Voorlopig is er dus één grote winnaar: de incidentele niet-contactsporter. Maar om terug te komen op de centrale vraag: wat de kijksporten betreft is de economische schade voorlopig niet te overzien. Als we kijken naar het tempo van de lockdownexit zullen de grote internationale events (en dus ook sportevents) de laatste in de rij zijn om opnieuw te mogen opstarten.
IN EUROPA GAAT HET MEESTE GELD OM IN HET VOETBAL. GAAT DIT VOLGENS U DE VERHOUDINGEN IN HET VOETBAL VERANDEREN (NATIONAAL EN INTERNATIONAAL)? ZAL DEZE CRISIS DE POSITIES VAN DE MANCHESTER CITY’S EN REAL MADRIDS VAN DEZE WERELD VERSTERKEN? OF ZAL HUN MACHT AFBROKKELEN? IS ER EEN ‘EERLIJKERE’ VERDELING MOGELIJK IN DE GELDSTROMEN VAN HET VOETBAL?
De clubs van de grote vijf competities in Europa zullen in absolute termen de grootste klappen krijgen. Maar als het coronastof is gaan liggen, zullen volgens mij de waardeverhoudingen dezelfde blijven.Dezelfde mechanismen zullen na corona blijven spelen: de mediarechten zullen groter blijven in die G5-competities dan in de rest van Europa. Vandaar ook de druk om te herstarten in bv. Duitsland, Spanje en Engeland. Om een voorbeeld te geven. Het vernieuwde Belgische mediacontract is nu van 80 naar 103 miljoen euro gestegen. Da’s fantastisch nieuws, maar in de grote voetbalcompetities ligt dat vijftien tot 40 keer hoger. Omdat die competities tot in Azië bekeken worden en dus ook buiten Europa exposure krijgen, maakt dat sponsoring bij die clubs veel interessanter wordt. Dat is een gigantische buffer voor de grote sectoren.
WELKE ANDERE FINANCIËLE GEVOLGEN VERWACHT U? Naast de mediarechten heb je ook de inkomsten uit transfers. Die gaan nu ook dalen. Voor Belgische voetbalclubs bv. kan één knaltransfer ervoor zorgen dat het budget van donkerrode naar lichtgroene cijfers kan gaan. Als de transferactiviteiten lager gaan liggen, zullen onze clubs dat extra hard voelen. Nu, we gaan minder excessen krijgen in transfers, maar de clubs uit de grote 5 gaan ook wat dat betreft de tering naar de nering moeten zetten: kernen zullen afgeslankt worden en men zal spelers (ver)huren en ruilen en op lonen proberen te besparen. En dus ook op transfers en tekengelden.
ZOU HIER VOOR HET BELGISCHE VOETBAL EEN OPPORTUNITEIT KUNNEN LIGGEN DOOR ZICH MEER TE CONCENTREREN OP EEN GOED GEORGANISEERDE JEUGDOPLEIDING? Ik denk dat dat een heel terecht punt is. Het is eigenlijk simpele economie. Wanneer aan de inkomstenzijde bepaalde inkomstencategorieën verdampen of sterk dalen, zal aan de uitgavenzijde moeten bespaard worden. Problematisch is dan natuurlijk als er zware lopende contracten zijn. Zo’n loon omvat trouwens naast een basisloon ook de component van tekengeld, zeker bij transfervrije spelers. Daar hoor ik van diverse clubs dat ze dat tekengeld niet meer gaan kunnen ophoesten. Dat betekent dat sommige clubs met veel langdurige contracten met de handen in het haar zitten. En dus zal men naar kernen met minder spelers gaan. Bovendien zijn dure inkomende transfers dan ook geen optie. En dan kan het zijn dat men grondiger zal screenen welke opkomende talenten uit de U21 (jonger dan 21 jaar) eraan komen. En zo’n speler moet men uiteraard veel minder betalen dan een doorwinterde prof.
WAT IS HET MOGELIJK ONRECHTSTREEKSE EFFECT VAN DEZE CORONACRISIS? Wat volgens mij ook zal spelen is het debat over de kerntaken van de overheid. En dat zal nu versneld worden omwille van corona. Het is duidelijk dat de witte woede belangrijker zal doorwegen dan het subsidiëren van het profvoetbal. Het draagvlak daarvoor was al serieus afgezwakt, en dat zal nu alleen maar verder afnemen. De zorg in bijvoorbeeld rusthuizen en woonzorgcentra zal hogere prioriteit krijgen dan het geven van een gigantische korting op de RSZ-bijdrage van profvoetballers, die een gemiddeld bruto jaarloon van 338.000 euro verdienen. De regel dat een niet EU-voetballer slechts een minimumcontract van 80.000 euro moet krijgen, zal dan ook herbekeken worden volgens mij. Vandaar ook dat organisaties zoals de Aspire Academy (Eupen), Monaco (Cercle Brugge) en het Amerikaanse PMG (KV Oostende) zo graag Belgische clubs overnemen. In Nederland is al lang de anderhalf-regel van toepassing. Geen anderhalve meter afstand houden, maar de niet EU-spelers moeten anderhalf keer de mediaan verdienen van het gemiddelde loon. En dan spreken we voor niet EU-spelers over een minimumcontract van ongeveer 500.000 euro. Of ze moeten bv x aantal selecties bij de nationale ploeg hebben gehaald. Dan ga je goed nadenken welke spelers je wil halen, die moeten echt een meerwaarde geven. ZOU INZETTEN OP DE JEUGDWERKING NIET TOT EEN SPORTIEVE NIVELLERING LEIDEN? Misschien wel, misschien niet. Maar sowieso hoeft dat geen ramp te zijn. Want voetbalclubs onderschatten soms de maatschappelijke invloed van hun jeugdwerking. En die gaat de overheid wel willen ondersteunen. Maar niet de vele makelaars die waanzinnige commissies opstrijken.
IN HET VOETBAL ZIJN DE GROOTSTE INKOMSTEN DE MEDIARECHTEN DIE VERDEELD WORDEN ONDER DE CLUBS. IN HET WIELRENNEN IS DAT NIET ZO EN KOMEN DE GROOTSTE INKOMSTEN VAN DE SPONSORS. LANGS DE ENE KANT HOREN WE VERHALEN ZOALS BIJ CCC DAT DREIGT OM DE SPONSORING STOP TE ZETTEN, LANGS DE ANDERE KANT ZIJN HET DE ORGANISATOREN VAN DE (KLEINERE) KOERSEN DIE VREZEN VOOR EEN FAILLISSEMENT. HOE DIEP ZIT DE CRISIS IN HET WIELRENNEN? De gevolgen gaan alleszins erger zijn voor het wielrennen dan voor het voetbal. Een gemiddeld voetbalteam heeft in zijn normale inkomsten drie grote categorieën: mediarechten, sponsoring & partnerships (business seats, hospitality) en alle inkomsten die voortvloeien uit een wedstrijddag (horeca, merchandising, tickets). Dus in een scenario van spelen met publiek heeft het voetbal twee buffers die het wielrennen niet heeft. Een World Tour wielerteam draait voor 95% op sponsoring. En die andere 5% haalt het uit wat prijzengeld, merchandising en startgelden. Een voetbalteam haalt globaal gezien een derde van zijn inkomsten uit sponsoring. Dat maakt het businessmodel in het wielrennen heel fragiel en broos omdat je afhankelijk bent van een sponsor die hopelijk coronaproof is.
Sommige bedrijven halen kwartaalresultaten die even goed zijn dan voor corona (bv. Google, Facebook, Telenet). Wanneer je nu leest dat 4 op 5 bedrijven problemen hebben, met waarschijnlijk ook een aantal faillissementen, dan zou het maar eigenaardig zijn dat daar geen enkele wielersponsor tussen zit. Twee derde van de sponsorinkomsten komt dan nog eens uit die van de naamsponsor. Het wielerteam met Greg Van Avermaet bv, CCC– een Pools bedrijf uit de schoenenretail – zou eind dit seizoen stoppen. Waar in februari sponsoring in wielrennen nog als een investering werd gezien, is er nu waarschijnlijk paniek in veel boardrooms en kijkt men naar elke marketingeuro als een kost. Ongetwijfeld gaat dat ook weer voor een daling in de rechten zorgen en zal iedereen weer voor eigen deur vegen. Er zijn geen sectorbuffers, geen noodfondsen. In het wielrennen is het altijd wat ieder voor zich geweest. Post corona gaan we zien wie is blijven rechtstaan, ook de renners zullen moeten inleveren. Veel zal afhangen of de Tour de France eind augustus zal kunnen doorgaan of niet.
WAT DENKT U? KOMT ER EEN TOUR DE FRANCE? MET OF ZONDER PUBLIEK? In een opiniestuk huldigt collega-sporteconoom Daam van Reeth de stelling van de internationale virologen. De Europese virologen zijn gematigd optimistisch dat een Tour zonder publiek kan plaatsvinden (zie kadersstuk). Maar de Angelsaksische virologen zijn daar pessimistisch in. Een Tour is een circus, een rondreizend circus, dat wordt volgens hen heel moeilijk. Nu is Formule 1 een interessante testcase. Daar zijn twee manches op dezelfde dag in juli gepland in Spielberg, Oostenrijk. Maar dat is dan met iedereen in hetzelfde hotel, hermetisch afgesloten en per team niet meer dan 80 mensen. Dat is redelijk beheersbaar. Ook de Belgische Grand Prix van Spa Francorchamps kan trouwens doorgaan zonder publiek. Maar met wielrennen doorkruis je heel Frankrijk. Dus dat is een heel ander verhaal. Als de Tour doorgaat, zal het sowieso één zijn in afgeslankte versie. Ook wat het mediacircus betreft: in een normale tour gaan maar liefst 4.000 mediamensen mee. Er zal meer online gekeken worden. Qua logistieke organisatie wordt dat sowieso een huzarenstuk. Nu, wielrennen is geen internationale sport, het is een internationaal regionale sport. In de Tour 2019 komt 70% van de deelnemers uit 6 Europese kernlanden. Het wielrennen is ook een heel veerkrachtige sport. Maar de virologen gaan het tempo bepalen.
WAT ZIJN DE GEVOLGEN VOOR ASO ALS DE TOUR NIET DOORGAAT? ASO (Amaury Sport Organisation) draait ongeveer 230 miljoen euro omzet, waarvan 160 miljoen gegenereerd wordt door de Tour de France. Zelfs als een Tour zonder publiek doorgaat, verdampt een aanzienlijk stuk van dat budget. De inkomsten uit de publiciteitskaravaan zijn belangrijk. Die karavaan is een gangmaker voor het bredere publiek om naar de Tour te komen kijken. 40% van de mensen komt niet naar de Tour kijken voor de renners maar voor de karavaan. Bijkomend gaan de sponsors van de klassementstruien misschien ook een terugvordering eisen, hospitality gaat niet georganiseerd kunnen worden ... We spreken dus over een mogelijke serieuze aderlating. Bovendien organiseert ASO nog meer wedstrijden: Vuelta, Waalse Pijl, Luik-Bastenaken-Luik, Parijs- Nice, de Dauphiné, ...Veel van die wedstrijden zijn niet winstgevend, maar worden rechtgehouden dankzij de Tour. Het gevaar bestaat dan dat men keuzes zal moeten maken welke andere wedstrijden men zal willen rechthouden. Nu, ASO organiseert ook nog andere sportevents: Paris-Dakar, enkele marathons, ... Flanders Classics, de KMO van Wouter Vandenhaute, genereert een omzet van 6 miljoen euro via de Ronde Van Vlaanderen, De Scheldeprijs, Gent-Wevelgem, ... Die KMO gaat dat ook enorm voelen en ook daar zie je dat er weinig bufferruimte is. Mediarechten buiten de Tour zijn er bijna niet. Integendeel, sommige kleine koersen betalen bv. de VRT om de koers te laten uitzenden, omdat dat dan weer interessanter is voor de sponsors. Een noodfonds voor het wielrennen zou dus wenselijk zijn. Maar ook nu weer zie je dat bv. bij het bepalen van de nieuwe wielerkalender een samenwerking in de sector moeilijk blijft. Geen Tour zou een ramp zijn, maar een nog grotere ramp zou een Tour zijn die niet veilig is. Als je kijkt dat sommige Europa Leaguewedstrijden zoals Atalanta Bergamo-Valencia besmettingshaarden zijn geweest ... Dat heeft waarschijnlijk mensenlevens gekost. Het wielrennen is evenwel wendbaar genoeg om op langere termijn een nieuw evenwicht te vinden. Maar minder profrenners aan mindere voorwaarden is een certitude.
HEEFT U OOK ZICHT WAT DE GEVOLGEN ZIJN VOOR SPORTEN BUITEN EUROPA? BIJVOORBEELD HET AMERICAN FOOTBALL OF DE NBA? KAMPEN ZIJ MET DEZELFDE PROBLEMEN? Amerika kent een veel sterker model met gesloten competities. Zij doen veel meer aan inkomstenverdeling op niveau van de liga. Gaat die sector dat ook voelen? Ja, daar zullen er ook sponsordalingen van rond de 30% zijn bv. In Amerika is ook al eerder een lockdown in de sport geweest, zonder al te grote gevolgen. Maar daar redeneert men meer: hoe kunnen we als sector die schok zo goed mogelijk opvangen? Terwijl men in het wielrennen denkt: hoe kunnen we dit als team overleven? Da’s een totaal andere discussie.
Michael Boelaert
De nieuwe Tourdatum biedt Fransen en wielerfans hoop en houvast in moeilijke tijden. De Ronde van Frankrijk is nu gepland van 29 augustus tot 20 september. Maar de kans dat het festijn doorgaat, is klein. Volgens medische experts zouden de risico’s te groot zijn. Drie factoren zijn daarbij cruciaal: het publiek, de mobiele Tourkaravaan en de gewoontes in het peloton. Een Italiaanse arts noemde de in februari druk bijgewoonde Champions League-wedstrijd tussen Atalanta Bergamo en Valencia een biologische bom. Volgens hem was dat duel de oorzaak van de ongeziene corona-uitbraak in Noord-Italië. Zonder vaccin is elk groot sportevent met publiek een potentiële biologische bom. Een Tour met publiek is gelijk aan 21 potentiële splinterbommetjes. Het uitstel lijkt een goede zaak: tegen september gaan kinderen weer naar school en is het merendeel van de bevolking opnieuw aan het werk. Het aantal buitenlandse toeschouwers zou beperkt zijn. Maar het is een illusie te verwachten dat de 12 miljoen jaarlijkse toeschouwers als sneeuw voor de zon zullen verdwijnen, zeker als de Tour dit jaar een van de weinige sportevents mét toeschouwers wordt. Het ziet er nu al naar uit dat bij voetbalwedstrijden dit jaar geen publiek aanwezig zal zijn. Acht Touretappes vinden in het weekend plaats, met een maximale aanwezigheid van het Franse publiek. Bovendien zal er in de nazomer wellicht een toerismepiek zijn. Social distancing op de dertien Alpencols die de renners dit jaar beklimmen, is dan amper te handhaven.
4.000 SUPERVERSPREIDERS Het alternatief, de Tour zonder publiek, heeft Tourorganisator ASO resoluut van tafel geveegd. Het is moeilijk te realiseren, want het zou nieuwe lokale lockdowns impliceren. Vanwege de hoge vergoedingen die steden hebben betaald voor een Tourpassage, zal ASO ook niet snel geneigd zijn het publiek te weren uit de nochtans makkelijk afsluitbare start- en aankomstzones, en dus uit de plaatselijke horeca. Toch lijkt dat het minimum wat we aan publieke veiligheidsmaatregelen mogen verwachten. Onder normale omstandigheden bestaat de Tourkaravaan uit zowat 4.000 personen die zich dagelijks verplaatsen van hotel naar hotel. Wie het virus draagt, wordt een potentiële superverspreider. Een maatschappelijk verantwoorde Tour houdt in dat elk van hen zich laat testen, voor maar ook geregeld tijdens de wedstrijd. Je zou de Tourkaravaan kleiner kunnen maken. De reclamekaravaan schrappen maakt al een groot verschil en zou tegelijk het publiek aan de kant van de weg helpen te reduceren. De vraag is of ASO deze belangrijke inkomstenbron wil opgeven. Ook journalisten kunnen voor een keertje beter thuisblijven. Tv-commentatoren kunnen op afstand commentaar geven en de schrijvende pers kan van thuis uit werken. Renners zullen immers alle contact met de buitenwereld moeten mijden. Maar zelfs een gehalveerd Tourcircusblijft een massale dagelijkse risicovolle volksverhuizing.
SNOT VAN COLLEGA-RENNERS Sporten die een heropstart overwegen, gaan ervan uit dat de deelnemers, de entourage van de ploegen, officials en media eerst veertien dagen in quarantaine moeten. In Australië zullen rugbyploegen zich misschien op een eiland afzonderen. De Engelse voetbalbond stelt voor om de resterende Premier League-wedstrijden in het Wembley-stadion te spelen, desnoods vier matchen per dag. De spelers zouden in een geïsoleerd hotel bij Wembley kunnen verblijven. Dat de UCI de nationale kampioenschappen wielrennen heeft verplaatst naar het weekend van 22 en 23 augustus, één week voor de Tour, is in dat opzicht een blunder van formaat. Amper enkele dagen voor de Tourstart zullen renners uit zo’n dertig landen invliegen. Terwijl Duitse voetbalclubs hun spelers nu al om de paar dagen testen, in afwachting van een heropstart van de competitie, zullen in Nice zonder enige vorm van voorafgaandelijke afzondering 176 renners verzamelen blazen, met alle risico’s van dien. Ook tijdens de Tour zijn de risico’s op besmetting groot, omdat de wielersport weinig hygiëne kent. De smetvrees die renners etaleren in hun dagelijkse leven contrasteert sterk met hun handelswijze tijdens wedstrijden. Iedereen die ooit in een wielerpeloton reed, weet dat je onvermijdelijk zweet, snot en andere onaangename lichaamsvochten van collega-renners over je heen krijgt. Tijdens de Tour zouden daarom in principe alle renners dagelijks moeten worden getest, net als de meereizende teamleden, van ploegleiders tot dokters. Dat is praktisch moeilijk te realiseren en duur. Kan je dat opleggen? En wie draait op voor de kosten? Zal elke kuchende renner veiligheidshalve moeten stoppen? Blijven renners kamers delen? Kunnen knechten nog drinkbussen voor de kopmannen ophalen? Virologen verwachten een tweede golf in het najaar. De groepsimmuniteit opbouwen verloopt trager dan verwacht. Het horrorscenario dat een renner of iemand uit zijn entourage positief test tijdens de Tour is reëel. Moet het volledige team dan uit de wedstrijd stappen, samen met alle ploegen die in hetzelfde hotel verbleven? Of wordt de Tour meteen volledig stilgelegd?
CATCH 22 Is de Tourorganisatie bereid financieel veel in te leveren om de renners én de maatschappij voldoende veiligheid te garanderen? Devi Sridhar, een van ’s werelds meest vermaarde virologen, vindt dat de uitgestelde Tour ‘de perfecte omstandigheden voor een ramp’ biedt. Mag ASO een nieuwe Tour van de schaamte riskeren – de bijnaam die de Tour van 1998 kreeg vanwege dopingpraktijken? Wat met de verantwoordelijkheid van de organisator voor een eventuele nieuwe uitbraak van corona in Frankrijk? Een jaar zonder Tour is een financiële ramp voor de wielersport, maar een onverantwoorde coronatour kan het failliet betekenen van de wedstrijd. Dat is de catch 22 waarin ASO zich bevindt. Ze bereidt zich het best goed voor op verschillende scenario’s. Maar misschien worden die allemaal irrelevant als in augustus in een van de wielerkoersen die zich kandidaat stelden als voorbereidingswedstrijd op de Tour, een coronabesmetting opduikt. Dan zal het wielerseizoen 2020 echt voorbij zijn.
Dit opiniestuk verscheen op 17 april 2020 in De Standaard.