“Onze economie is in volle transitie. Dat komt niet alleen door de prioritaire aandacht voor het klimaat. Ook de grondstoffenschaarste en de stijgende vraag naar materialen zorgen daarvoor. En ook de nood aan nieuwe minder energie-intensieve materialen speelt een rol. In die context is de opkomst van de circulaire economie onstuitbaar. Gelukkig hebben we topspelers in onze industrie zoals Umicore die daar volop op inspelen”, zo stak Prof. Ir. Karel Van Acker (KU Leuven) van wal. Daarna vervolgde Prof. Johan Eyckmans met enkele economische aspecten over de circulaire economie. De avondcauserie werd afgesloten met een indrukwekkend verhaal gebracht door Prof. Dr. Ir. Egbert Lox, Senior Vice President Government Affairs bij Umicore.

Prof. Karel Van Acker wees vooreerst op de al maar stijgende vraag naar grondstoffen op wereldvlak: er zal van nu tot 2060 ruim een verdubbeling op jaarbasis zijn. Met alleen nieuwe grondstoffen gaan we er niet komen. Er zal ook moeten worden ingezet op recyclage. “We moeten resoluut van de lineaire naar de circulaire economie”, aldus Van Acker. Om dit te illustreren wees hij op de geopolitieke context waarbij er een concentratie optreedt in de exploitatie van grondstoffen, met China in de hoofdrol. “China is op weg naar een aantal monopolies in een aantal zeldzame metalen. De EU heeft een lijst gemaakt van kritieke materialen waarvoor de beschikbaarheid een risico is of wordt.”Van Acker wijst ook op de milieu-impact van de ontginning van metalen en materialen. Die onrust en ongerustheid verklaren volgens hem ook de grote prijsschommelingen met soms heel hoge prijspieken.

“De circulaire economie is daar een antwoord op. Want in de lineaire economie gaan veel grondstoffen verloren als afval. In de circulaire economie wordt dat afval terug grondstof, en is de nood aan nieuw ontgonnen grondstoffen kleiner.” Prof. Van Acker ziet daarin drie mogelijke strategieën. Eén, producten maken met minder grondstoffen. Twee, producten fabriceren met andere grondstoffen waar er bv. minder schaarste van is, dus substituten zoeken. Drie, ‘Close Materials Loops.’

De drie strategieën worden nu al gevolgd. De eerste strategie bv. met smartphones, waar men tracht ze met minder materialen te maken, en ook door meer functies erin te verwerken. Een smartphone is nu ook een fototoestel, dus één toestel minder. Een langere levensduur van de producten zou ook helpen aldus Prof. Van Acker, maar dat gebeurt niet, net zoals dat meer zou moeten worden ingezet op het herstellen van bv. gsm’s. Maar vaak krijgen klanten te horen dat herstellen duurder is dan een nieuwe aan te schaffen.

In de tweede strategie, is het vinden van substituten voor bepaalde materialen vaak niet zo eenvoudig. Soms is het simpelweg niet mogelijk, zoals bij smartphones. Blijft over: de derde weg: het recycleren van de gebruikte grondstoffen, via het concept van de circulaire economie.

Prof. Johan Eyckmans nam daarop over. Hij wees niet alleen op het potentieel maar ook op de beperkingen van de circulaire economie “We kunnen niet alle materialen voortdurend recycleren. De meeste metalen wel bv., maar dat geldt niet voor alle materialen. Vaak moeten nieuwe grondstoffen worden bijgemengd bij de gerecycleerde materialen. Bv. wegens economische beperkingen, wegens de relatieve prijzen (wanneer de nieuwe materialen goedkoper zijn dan de gerecycleerde), en soms ook omwille van kwaliteitsredenen.”

Prof. Eyckmans wijst op nog een andere beperking: de gebrekkige aanvoer van afgedankte producten. “De meeste oude smartphones liggen thuis in een lade. Soms komen ze ook in het restafval terecht, maar niet zo vaak via een of ander collectiesysteem in het recyclagecircuit. Er is dus ook een grondig andere aanpak nodig van de ‘waste management’. Daarom moeten we de drivers naar recyclage optimaliseren.” Volgens Prof. Eyckmans is de prijs van gerecycleerd materiaal de grootste driver. Daarbij speelt ook de prijs die moet worden betaald voor de verwerking van het residu. Ook andere kosten voor de recycleur bepalen het rendement. Voor ijzer, koper, staal, en edele metalen werken de prijzen en de recyclagemarkt goed. “Maar soms zijn er grote barrières voor recyclage. Dan is een overheidsoptreden gewettigd wegens marktfalingen. Daarbij mogen we evenmin de leefmilieuvoordelen uit het oog verliezen.”

Egbert Lox, Senior Vice President Government Affairs bij Umicore,maakte het concept van de circulaire economie heel concreet. Lox stelde onmiddellijk de transformatie van Umicore centraal, van mineralen winnen uit mijnexploitatie naar raffinage en recyclage van metalen nu. Umicore is intussen volledig uit de mijnbouw gestapt. “Circulaire economie begint met eco-design, daarna volgt het hergebruik, en tenslotte de recyclage. Maar de cirkel kan maar draaien wanneer de prijzen van de gerecycleerde materialen hoog genoeg zijn”, aldus Lox.

Umicore is een indrukwekkende multinational, met een wereldwijde tewerkstelling van 10.400 mensen, waarvan een dominante aanwezigheid in Europa met 5.700 jobs, vooral in België, Duitsland en Polen. In Azië zijn er 3.000 jobs vooral in Zuid-Korea, China en Japan, en in Noord-Amerika zijn er een kleine duizend tewerkgestelden. Over de hele planeet heeft Umicore niet minder dan 48 productiesites en 14 R&D- en technische centra. Over 2018 bedroeg de omzet 3,3 miljard euro, met als resultaat 514 miljoen euro recurrente EBIT. Aan research & development wordt circa 200 miljoen euro gespendeerd. Van de inkomsten komt 42% van primaire materialen, 47% van secundaire en 11% via end-of-pipe materialen. Umicore is actief in uitlaatgascatalysatoren, in batterijen voor automotive en in brandstofcellen. Lox verwacht dat de markt voor hun producten alleen maar zal groeien door de uitdaging op het vlak van klimaat en propere lucht. Op vlak van reductie van CO2-emissies zal de sector van de automotive nog een tandje moeten bijsteken, denkt Lox. Dat zal onder meer gebeuren door deplug in hybride elektrische voertuigen, de e-auto’s en de brandstofcellen.

“Wij draaien op wetgeving. De autoconstructeurs moeten steeds striktere Europese normen volgen. Dat leidt tot nieuwe maar ook steeds complexere producten, vnl. de dieselmotoren. Dat verhoogt de vraag naar edele metalen zoals Platinum, Paladium en Rhodium. Maar door de stijgende vraag blijft het percentage van de gerecycleerde metalen in het totaal nog laag: Platinum 35%, Paladium 25% en Rhodium 34%. Dat percentage moet omhoog. Maar dan moet de hele ketting goed lopen, van autowrakophalers over ontmantelingsbedrijven, shredders tot finaal de tiental smelt- en raffinagebedrijven. Het is zinloos om hogere metallurgische recyclagepercentages te bepalen als de aanvoer van die metalen blijft steken in één of andere schakel van de ketting.”

Ook voor de batterijen is er nog veel progressie nodig. De technologie voor Li-Ion batterijen heeft nog een hele weg af te leggen. We zitten nu aan generatie 2b, maar pas vanaf 2025 zullen we aan generatie 5 zitten. Umicore speelt slechts in een deel van de waardeketen van die batterijen een rol, maar wel een cruciale op vlak van recyclage en herinschakelen van die metalen in het economisch circuit. Umicore kan immers complexe mengingen van meerdere metalen succesvol scheiden.Lox haalde de sites van Hoboken en Olen aan als centra die op piloot- en industriële schaal over krachtige technologie beschikken voor metaalextractie en raffinage van koper, cobalt en nikkel uit gerecycleerde batterijen van auto’s maar ook van smartphones.

Wat kunnen de overheden doen? Egbert Lox: “Wetgeving kan zeker ondersteunend werken voor de bevordering van de circulaire economie, maar niets is zo sterk als de economische drijfveer waardoor het rendabel is om het te doen.”

Fa Quix