INDUSTRIEEL ONTWERPER EN KUNSTENAAR PIET STOCKMANS
‘Het willen creëren kan je niet plots afleren en het houdt een mens jong.’
“Ik krijg altijd de vraag, ook van jullie, of ik nu een ontwerper ben dan wel een kunstenaar. Wel, het antwoord is simpel: ik ben beide. En beide tegelijk. Mijn werk als industrieel vormgever gaat over craftsmanship, hand gemaakte stuks die daarna in serie worden geproduceerd en hebben een functie. In mijn vrije werk als kunstenaar gaat het om unieke stuks. Kunst is altijd bezig met emoties. En emoties spelen in op onze zintuigen: zo speelt muziek in op ons gehoor, beeldende kunst op ons oog; literatuur op het woord dat we lezen en spreken. Maar altijd gaat het bij ‘kunst’ om emoties, dat wat een mens raakt, én tactiliteit en kwetsbaarheid in mijn werk. Maar dat wil niet zeggen dat ik het ene (kunst) belangrijker vind dan het andere (vormgeving). Het verschil ligt niet in de kwaliteit. Die is voor mij even hoog. Het verschil is dat het een andere manier van uitdrukking is”, zo legt Piet Stockmans zelf zijn indrukwekkend oeuvre uit.
INDUSTRIEEL DESIGN In het magistrale boek over het leven en werk van Piet(er) Stockmans ‘Een meesterlijk dilemma. A masterly dilemma’ schrijft Jo Rombouts: ‘Als ontwerper van industrieel geproduceerd porselein staat Piet Stockmans steeds voor een immense verantwoordelijkheid: één concept staat voor duizenden, soms miljoenen reproducties. Dit vraagt een goed overwogen idee en een minutieus uitgewerkt ontwerp, waar functionaliteit en vormgeving perfect in balans moeten zijn. Bovendien wordt van een designer verwacht dat hij iets toevoegt aan de ontelbare kopjes en borden die hem vooraf gegaan zijn. De ontwerpen van Piet Stockmans zijn tegelijk eigentijds en tijdloos, waardoor ze vaak onderling combineerbaar zijn.’
“Ik heb keramiek en porselein een plaats willen geven in de beeldende kunst. Klei is mijn materiaal. Er bestaat niet zoiets als een ‘goed’ of een ‘fout’ materiaal. Het enige wat telt is wat je ermee doet. De kwaliteit zit in de creativiteit”. En we mogen creativiteit niet verwarren met virtuositeit, zo betoogt Stockmans. “Virtuositeit is eigenlijk een technische aangelegenheid. Zodanig hard oefenen op iets moeilijks dat het een technische prestatie wordt. Creativiteit daarentegen gaat om beleving. Waarom gaan mensen naar een concert terwijl ze net zo goed naar een CD kunnen luisteren waarop dat concert perfect is opgenomen? Beleving, dààr gaat het om. En de sociale context: mensen ontmoeten, het samen beleven, daarom dat het zo erg is dat cultuur zo getroffen wordt door de covid-matregelen.”
We ontmoetten Piet Stockmans op C-mine in Genk, de vroegere mijnsite van Winterslag. Vanaf 2010 heeft Studio Pieter Stockmans er zijn intrek genomen in het vroegere magazijngebouw van de mijnsite. Daar zijn nu het atelier en twee immense tentoonstellingsruimtes in ondergebracht, één voor de zgn. Studiocollectie, en één voor het vrije werk, met daarnaast zijn eigen woning. Zijn werk is zijn leven en omgekeerd. Beide lopen naadloos in mekaar over en het veelvuldige porselein met wit en ‘Stockmansblauw’ is de rode draad en een streling voor het oog.
ONDERWIJS Piet Stockmans is van vele markten thuis. Naast industrieel vormgever en kunstenaar is hij ook decennialang lesgever geweest in het hoger onderwijs. Hij heeft in 1969 in Genk de richting Industriële Vormgeving opgericht, en er vervolgens 29 jaar les gegeven. “Onderwijs is een roeping. Je bepaalt er de toekomst van de kinderen en de jongeren. Je hebt er de beste mensen voor nodig. Ik kan niet genoeg beklemtonen hoe belangrijk het is dat we bekwame en gedreven leerkrachten als ‘leermeester’ hebben. Voor mij was lesgeven de fijnste tijd uit mijn leven. Ik vond het geweldig dat ik van een eerder ‘slecht’ ontwerp waar de studenten eerst mee afkwamen, hen kon begeleiden naar een beter ontwerp dat zo ook hun ontwerp was. Niet door kritiek te geven, neen, door concrete aanwijzingen te geven hoe ze hun ontwerp zelf konden verbeteren. Hen zien vooruitgaan gaf mij steeds veel voldoening. Samen naar een betere, de beste oplossing/ontwerp zoeken, daar gaat het om.”
Of het niet frustrerend was om te zien hoe weinig aanleg sommige studenten hadden tegenover anderen? “O maar vergis u niet. Soms is aanleg eerst niet zichtbaar, want al heel hun leven werd dat bij sommigen onderdrukt. Maar tijdens de opleiding komen net deze studenten soms verrassenderwijs tot ontbolstering. Heel verrijkend om daaraan mee te werken en een sleutelrol te kunnen innemen.” “Ons onderwijs is veel te eenzijdig,” geeft Piet Stockmans als kritiek. “Van zeker de helft van de kinderen worden de manuele vaardigheden niet ontwikkeld. Terwijl handenarbeid zo verrijkend is. Handenarbeid ontwikkelt ook de geest! Bijvoorbeeld tekenen voedt de verbeelding en leren autorijden, dat traint het ruimtelijk inzicht, de concentratie, … Eigenlijk wordt alleen in het kunst onderwijs ‘de hele mens’ opgenomen. Het lichamelijke ontwikkelen naast het geestelijke en hoe beide hand in hand gaan en mekaar vooral moeten versterken. Dat ontbreekt nu in het traditionele onderwijs.”
Maar de kinderen hebben nog nooit zoveel naschoolse activiteiten gedaan: tekenacademie, muziek, dans, sport, … Piet Stockmans: “En als dat zo belangrijk is, waarom moet dat dan nà de school gebeuren en kan dat niet in de school? Dat zou – beschouw het als een wijze raad van een (oude) leermeester – volgens mij allemaal in het onderwijs zelf moeten zitten om de vele talenten bij jongen mensen optimaal te kunnen ontwikkelen, hand én verstand.”
PENSIOEN Piet Stockmans (°1940) deed van 1956 tot 1963 artistieke studies in Hasselt, waarvan vier jaar middelbaar en drie jaar hoger onderwijs. Daarna liep hij stages in Selb (Duitsland) en Limoges (Frankrijk) en was hij gedurende 23 jaar ontwerper bij Koninklijke Mosa Porselein in Maastricht, meestal deeltijds aan de slag. Naast Mosa was hij ook freelance designer voor o.m. Royal Boch, Berghoff, Wegter, Serax, …
“Weet u wat een ‘trigger’ is geweest voor mij? De Wereldtentoonstelling Expo ’58 op de Heizel in Brussel. Al die paviljoenen met de nieuwste technologieën, zoals in het Amerikaans paviljoen. En de Sputnik die daar stond … Dat was echt een openbaring van de toekomst. Daar wilde ik aan meewerken. Toen hadden wereldtentoonstellingen nog iets magisch. Dat is nu niet meer zo. Ik ben net nog naar de wereldtentoonstelling in Dubai geweest. Knap, maar ik had die vooraf virtueel al bezocht... Alles wat je daar ziet is immers al bekend op het internet. Weg met de magie. Niet alles is dus een vooruitgang als je het mij vraagt. Niet negatief bedoeld, het is gewoon zo en daar moeten we in deze ‘nieuwe wereld’ nu éénmaal rekening mee houden en onze eigen verbeelding blijven voeden.”
Ook vandaag is Piet Stockmans nog steeds ‘een jongeman’. Ja, er staan al wat jaren op zijn teller, maar niets in het gesprek met hem verraadt ‘ouderdom’. Hij is bijzonder snel van geest, rad van tong, vol van ideeën en werkkracht. “Ik vind dat iedereen zolang moet blijven werken als hij of zij dat wilt. Het is toch belangrijk om een bijdrage aan de maatschappij te mogen en te kunnen blijven leveren? Ik doe mijn hoed af voor al die gepensioneerde vrijwilligers die nu in de vaccinatiecentra actief waren en zijn. Een schitterende bijdrage in deze vreemde tijden waarbij wat extra werk voor de één, de pijn voor de ander weer verzacht. En ja, ook voor mij is werken geen straf, integendeel. Kunstenaars gaan sowieso niet met pensioen. Het willen creëren kan je niet plots afleren en het houdt een mens jong, ik mag van geluk spreken. Let wel, na een bepaalde leeftijd blijven doorwerken moet een vrije keuze zijn. Ik weet ook wel dat niet iedereen dat kan tot op hoge leeftijd. Maar wie dat kan is gezegend.
OEUVRE “Of ‘grote kunstenaars’ mijn vrije werk ‘kunst’ vinden, interesseert me niet. Ook als kunstenaar wil ik vaak oplossingen zoeken. Zo staat er voor de kerk van Genk een kunstwerk van mij, een amfitheater, met porseleinen zitjes. De stad had mij gevraagd daar iets voor te maken. De scoutslokalen zitten in de catacomben van de kerk. En soms zitten jongeren er te wachten op hun ouders of ouders op hun kinderen. Ik dacht: we maken een amfitheater, dan kunnen ze zitten en, een stukje opvoeren als ze willen. Veel van mijn kunstwerken zijn in opdracht gemaakt. En vooraleer ik eraan begin luister ik steeds heel goed naar de mensen die later met dat kunstwerk geconfronteerd zullen worden. Ik combineer dan graag die kennis, met mijn eigen(zinnige) kijk op de wereld en hoe ik die misschien een beetje mooier kan maken of toch... mensen laten stil staan bij één en ander, daar helpt kunst ook bij. Vroeger hadden mensen religie meer als houvast, nu merk ik dat kunst soms kan vertellen en verbinden, op een manier dat iets of iemand anders dat niet kan. Ieder zoekt en vindt in kunst wat hij/zij wil, en wat wel of niet ‘kunst’ is, dat laat ik aan de toeschouwer over... In de overzichtsexpo “Het Archief” toont Piet Stockmans een overzicht van àl zijn creaties en dat zijn er ontelbaar veel. Van ‘verfrommelde koffietassen’ tot afgietsels van zijn gezicht en installaties van honderden kommetjes alsof het een eindeloze mantra is, die je leest, zoals je zelf de werken wil zien. De expo leest als zijn levensverhaal en is een aanrader en eye-opener: meer info op www.pietstockmans.com.
Freddy Nurski en Fa Quix
PASSIE VOOR KUNST ÉN ONDERNEMERSCHAP: MAAK KENNIS MET PASFOUNDATION! Ontstaan in de schoot van kunstenaar Piet Stockmans die vanuit zijn visionaire gedachten Belgische kunst én ondernemerschap wenste te verbinden, ontstond Pasfoundation. Pasfoundation - Private Art Support Foundation - verzamelt, behoudt en ontsluit kunstwerken van toonaangevende Belgische kunstenaars dankzij de steun van haar partners: bedrijven met een hart voor kunst en/of oprechte aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Kunst verbindt en inspireert en verdient een mooie plek in onze bedrijven! Pasfoundation koos bewust voor Belgische moderne kunst en neemt oeuvres (overzichtscollecties) op zodat een ‘archief’ van onze kunstenaars samenblijft en méér mensen – ook buiten musea – ervan kunnen genieten. Partners genieten niet enkel van wisselende bedrijfsexpo’s dankzij een kunstcollectie die groeit en rondreist, maar steunen met een gift – fiscaal optimaal! – het Pasfoundation Fonds dat nu deel uitmaakt van de Koning Boudewijnstichting. Want bijdragen als bedrijf aan kunstbehoud is bijdragen aan een betere samenleving. Wil uw bedrijf ook genieten van kunst in de kantoor ruimten én bijdragen aan een maatschappelijk relevant project? Neem dan contact op met alumna van ekonomika sylvie@pasfoundation.be voor een vrijblijvend kennismakingsgesprek.
Meer info tevens op www.pasfoundation.be.
