Baloise Leerstoel
"Zo eenvoudig als een selfie"
Interview met Kristof De Witte, Francisco Pitthan, Elise Danckers en Geert Ghyssaert
Financiële geletterdheid is een belangrijke voorwaarde om succesvol te kunnen deelnemen aan de samenleving. Toch nemen mensen, ongeacht hun opleidingsniveau, vaak irrationele beslissingen als het gaat om geldzaken. Welke denkfouten maken ze zoal? En welke ingrepen kunnen leiden tot een meer rationeel financieel gedrag? Deze twee vragen worden onderzocht in de Baloise Leerstoel voor Financieel Welzijn.
Een van de meest zichtbare onderdelen van de Leerstoel is het portaal gonna.be, waar bezoekers financiële simulaties kunnen maken. Het portaal staat open voor het brede publiek, maar is ook voor leraren interessant bij het aanleren van ‘economische en financiële competenties’ aan leerlingen uit het middelbaar onderwijs. Tot slot hebben ook makelaars een eigen plek op de website, waar ze helemaal conform de complexe wetgeving, hun klanten kunnen informeren. We maken een stand van zaken op met Leerstoel-titularis professor Kristof De Witte, doctoraatsstudent Francisco Pitthan (beiden FEB, KU Leuven), Geert Ghyssaert en Elise Danckers, respectievelijk product owner en content owner bij Baloise.
Kristof De Witte: Een Leerstoel is een vorm van mecenaat waarbij een bedrijf of publieke instelling een schenking doet aan een onderzoeksgroep om onafhankelijk, fundamenteel onderzoek te gaan voeren. Baloise is destijds bij ons terechtgekomen omdat wij veel onderzoek hebben gedaan naar financiële educatie. Wij van onze kant waren erg geïnteresseerd in gedragseconomische inzichten. Het leek ons een mooie opportuniteit om financiële geletterdheid en inzichten uit de gedragseconomie samen te brengen in een Leerstoel. Hierdoor kunnen we zowel focussen op nieuw, fundamenteel onderzoek en tegelijk maatschappelijke impact genereren, want onze financiële educatie laat nog vaak te wensen over. Het is dus nodig dat jongeren en burgers financieel worden opgevoed?
Kristof De Witte: Jazeker, dat zag je met de hele FIRE-discussie en het VRT-programma dat intussen offline is gehaald. Toch doen we het over het algemeen vrij goed in Vlaanderen. Een probleem is wel dat twaalf percent van onze jongeren de meest basale vragen niet aankan. Ze herkennen een factuur bijvoorbeeld niet als factuur. Een ander probleem is dat 40 percent van de volwassenen onvoldoende financiële kennis heeft. Dat zijn de mensen die zich laten verleiden door FIRE en piramide-games, of hun geld in heel risicovolle activa zoals bitcoins investeren, en op die manier in de problemen komen. Dus die financiële educatie heeft gevolgen op korte, maar ook op lange termijn – bijvoorbeeld qua pensioenopbouw en verzekeringen. Voor een leek die niet in de financiële wereld meedraait, is het vaak moeilijk om het precieze pensioen in te schatten. Ben ik voldoende gewapend? Moet ik bij sparen? Moet ik een extra verzekering nemen? Als we mensen beter naar hun pensioen kunnen begeleiden, heeft dat een enorme maatschappelijke impact. Hetzelfde geldt voor onverwachte ziekte of arbeidsongeschiktheid. Dat zijn vaak moeilijke en complexe zaken, die we in de Leerstoel, met gonna.be, via simulatoren willen aanreiken. Dus het antwoord op je vraag is tweeledig: we doen het enerzijds vrij goed, maar anderzijds zijn er bepaalde groepen die financieel niet voldoende gewapend zijn.
Geert Ghyssaert: Om het even te illustreren: midden 2019, kort voor de lancering van de Leerstoel, hebben we 1034 Belgen bevraagd en wat blijkt? De helft van de bevraagden, jonger dan 50, heeft er totaal geen idee van hoeveel pensioen ze later zullen hebben. Het werd nog dramatischer toen we hen vroegen wat ze gingen krijgen bij ziekte, ongeval of overlijden van de partner. De onwetendheid over deze specifieke vraag op welk inkomen ze dan zullen terugvallen, is bangelijk groot. Bovenop de sociale zekerheid bestaan er nochtans tal van oplossingen om deze risico’s te verzekeren. Baloise biedt deze producten aan, net om de financiële kopzorgen van onze klanten weg te nemen. Als mensen weten dat ze minder gaan krijgen maar niet kunnen benoemen hoeveel – zelfs niet kunnen ráden hoeveel – is er een probleem. Wat de enquête ons ook heeft geleerd, is dat 60% van de bevraagden wekelijks bezig is met de financiën van het huishouden, maar slechts 1 op 5 heeft nagedacht over een financieel toekomstplan.
“Met gonna.be proberen we financiële risico's bespreekbaar én toegankelijk te maken.”
Elise Danckers: Je persoonlijke situatie inschatten, is voor iedereen anders natuurlijk. Maar het is blijkbaar ook heel moeilijk om daar zelf mee aan de slag te gaan. Om te weten waar je meer informatie kunt krijgen bijvoorbeeld. Op gonna.be kan je zelf heel precies gaan berekenen: hoeveel pensioen je wil. Hoeveel geld heb ik écht nodig? Het wordt uitgelegd in eenvoudige woorden zodat iedereen het begrijpt. Op gonna.be bekijken we jouw specifieke situatie. Wat zijn jouw standaarden? Wat wil jij in de toekomst zeker waarborgen?
De KU Leuven wilde vooral werken rond denkfouten en andere gedrags-economische aspecten. Wat wilde Baloise uit de samenwerking halen?
Geert Ghyssaert: Deze kennisdeling is sowieso erg verrijkend voor Baloise. Het leverde al heel wat onderbouwde inzichten op die we willen meenemen in de verdere ontwikkeling van het platform. Door samen het probleem aan te pakken, versterken we elkaar maatschappelijk. Gezamenlijke inzichten zijn sterker dan afzonderlijke. Daarnaast komen we dankzij de universiteit in contact met nieuwe partners en doelgroepen die we zelf moeilijk zouden bereiken, zoals leerkrachten uit het secundair onderwijs die financiële educatie onderwijzen. Gonna.be is een ideaal platform daarvoor.
Wat is er nog allemaal te vinden op gonna.be?
Elise Danckers: Gonna.be wil elke Belg op een neutrale en laagdrempelige manier inzicht geven in zijn financiële situatie en mogelijke maatregelen voorstellen. Dat doen we via een chatbot (geautomatiseerde gesprekspartner, red.) die 24/7 beschikbaar is en je meeneemt in een simulator. Daarnaast kan je testen welk type belegger je bent – defensief, dynamisch – maar ook je risicoappetijt en je houding ten opzichte van duurzaamheid. Dan is er nog een luik met educatieve content: video’s, blogs, testimonials, instructionals, die je wegwijs maken in het financiële kluwen. Zo proberen we financiële risico’s bespreekbaar én toegankelijk te maken. Het staat open voor iedereen op eender welk toestel. Gratis en zonder registratieplicht. Met die inzichten hopen we dat mensen bewuster en beter geïnformeerd naar hun makelaar of financieel adviseur kunnen stappen.
Financiële selfie
Hebben jullie sinds de lancering al een aantal belangrijke zaken kunnen concluderen?
Geert Ghyssaert: Er zijn ongeveer 120.000 simulaties opgemaakt via de chatbot. Dat heeft ons vele nieuwe inzichten gegeven, hoewel de echte analyse nog moet gebeuren. We gingen ervan uit dat vooral mensen met lagere inkomens gebruik zouden maken van de simulaties. Dat is absoluut niet het geval. We trekken op gonna.be mensen aan met mooie, gemiddelde lonen, evenwichtig verdeeld onder zelfstandigen, bedrijfsleiders, arbeiders, bedienden en contractuele ambtenaren. Ook de veronderstelling dat gonna.be vooral gebruikt zou worden door zelfstandigen en bedrijfsleiders, blijkt een fabel. Dat is althans een eerste voorzichtige tendens.
Zijn jullie van plan de website zo aan te passen, zodat mensen in financieel kwetsbare situaties er beter hun weg in vinden?
Geert Ghyssaert: We doen regelmatig gebruikerstesten. Net voor de zomer hebben we opnieuw bij een diverse groep van gebruikers uit Vlaanderen en Wallonië getest. Zij waarderen dat we zo breed gaan en elke actieve Belg aanspreken, kwetsbare en minder kwetsbare. Er zijn ook inzichten uit voortgekomen die aantonen waar het beter kan en waar we moeten bijsturen. Het einddoel is om gonna.be zo eenvoudig te maken als een foto nemen, zodat je zonder moeite een financiële selfie kan maken.
“Via experimenten op de website ontdekten we dat een waarschuwing tegen kuddegedrag onvoldoende werkt.”
Er zijn twee wetenschappelijke experimenten gedaan op de site, waarvan een gepubliceerd is in een vooraanstaand wetenschappelijk tijdschrift. Wat hebben jullie precies onderzocht?
Francisco Pitthan: Het doel van één van de experimenten was om te weten te komen of kuddegedrag je beslissingen in verband met je pensioen of verzekeringen beïnvloeden. We hebben getest of mensen die zich bewust zijn van kuddegedrag hun gedrag ook veranderen. We hebben vastgesteld dat dat niet zo is. Ze blijven hetzelfde gedrag vertonen.
Kunnen jullie dat kuddegedrag wat verder toelichten?
Kristof De Witte: Kuddegedrag komt erg vaak voor. Denk maar aan het toiletpapier tijdens de covid-crisis. Of de financiële crisis in Griekenland een paar jaar geleden, waar burgers een bankrun hebben veroorzaakt: ze zien mensen in de rij staan bij een bankautomaat en doen hetzelfde omdat ze bang zijn in problemen te komen. We stellen vast dat een waarschuwing daartegen onvoldoende werkt. Dat is wat we op de website via experimenten ontdekten.
Elise Danckers: Om het heel concreet te maken: na een simulatie kom je bij ons op een pagina terecht met drie suggesties. De helft van de bezoekers krijgt daar een cijfer bij, bijvoorbeeld: ‘87% van de bezoekers kiest voor deze optie’. Die mededeling is random gekozen. We wilden ermee nagaan of mensen erdoor beïnvloed worden. In de stap nadien kregen ze een melding met de look & feel van de KU Leuven: ‘Laat je niet misleiden door dat cijfer, het is uit de lucht gegrepen. Nu je weet dat dit cijfer verzonnen is, wil je je keuze alsnog aanpassen?’ Op die manier werd wetenschappelijk onderzoek geïntegreerd in de website.
Wat deden jullie in het tweede experiment op de website?
Francisco Pitthan: In het tweede onderzoek hebben we de invloed van gamification op het gedrag van mensen onderzocht, dus hoe mensen reageren als er game-elementen in de vragenlijst worden toegevoegd. De resultaten zijn nu onder peer review bij een wetenschappelijk tijdschrift.
Kristof De Witte: Als je game-elementen toevoegt, zoals ‘je bent goed bezig!’, ‘nog even volhouden!’, zijn mensen meer geneigd de vragen tot het einde te beantwoorden. Maar als het aankomt op de feitelijke keuze die ze moeten maken op het einde, zien we een terugval. Dus mensen gaan sneller naar het einde toe, maar als ze écht moeten kiezen, voor een product bijvoorbeeld, is er minder klikgedrag. Dat is op zich interessant, omdat het een spin-off is naar andere online leerplatforms, zoals moocs (‘massive open online courses’, red.). Wat we leren op gonna.be, kunnen we dus ook naar moocs vertalen, of naar adaptieve leerpaden in het middelbaar onderwijs waar ook online geleerd wordt, en waar je veel uitval ziet.
“Vandaag moeten klanten beter geïnformeerd worden. Makelaars moeten dat hard kunnen maken.”
Tsunami aan gedragsregels
Gonna.be heeft ook een aparte omgeving voor makelaars. Hoe combineert de website het luik voor makelaars met dat van het grote publiek?
Geert Ghyssaert: Het luik voor makelaars ligt in het verlengde van het publiek toegankelijke gonna.be. Makelaars kunnen er simulaties van klanten inkijken en verfijnen. Ze kunnen ook zelf simulaties maken, omdat niet elke klant dit vooraf doet op gonna.be. We hebben daarvoor een eenvoudige wizard opgezet die financiële risico’s benoemt, behoeften in kaart brengt, kenniservaring en risicoappetijt test, de geschiktheids- en passendheidstoets uitvoert ... Ik zie je denken ‘wat is dat allemaal?’ Het is zo dat financiële adviseurs sinds de financiële crisis van 2008 een tsunami aan gedragsregels moeten volgen, om te vermijden dat klanten producten kopen waarvan ze de risico’s niet kennen. Vandaag moeten klanten beter gedocumenteerd en geïnformeerd worden. Makelaars moeten dat ook hard kunnen maken: er moet een volledig klantendossier gemaakt worden dat aantoont dat je de kennis en ervaring hebt getest, en verlangens en behoeften in kaart hebt gebracht. Het biedt de makelaar gemoedsrust omdat hij werkt volgens de regels, en voor de consument is het een advies-, leer- en reflectiemoment geworden in plaats van een verkoopgesprek. De klant weet duidelijk ‘ik koop dit product omdat het deze behoefte inlost’. Het is een educatief proces. Dat is er uniek aan.
Hoe positioneert de website zich ten opzichte van de vele nieuwe fintech-spelers?
Geert Ghyssaert: De oorsprong van veel fintechspelers ligt inderdaad in die makelaarswereld. Als makelaar zochten ze oplossingen voor zichzelf en hebben dat verhaal vervolgens op de markt gebracht – vooral met de behoefte van de adviseur in het achterhoofd. Onze website houdt rekening met twee doelgroepen. De adviseur kan enerzijds de klant op een toegankelijke manier inzicht bieden, helemaal volgens de wetgeving. Anderzijds wint de consument er ook bij, want hij wordt een stuk wijzer en bewuster over zijn eigen financiële situatie. Daarin onderscheidt gonna.be zich duidelijk van de traditionele fintech-spelers.
Hefboom
Hoe kijken jullie terug naar de gehele Leerstoel?
Kristof De Witte: We zitten nu in het derde jaar en ik denk dat we over een heel positief verhaal mogen spreken. De faculteit ziet personen of instellingen met een Leerstoel als een geprefereerde partner. Op faculteitsniveau willen we de banden met Baloise zeker verder aanhalen. Voor de faculteit betekent het een meerwaarde en meer zichtbaarheid. Ook in termen van ‘corporate social responsability’ kan deze vorm van mecenaat tellen, omdat verzekeringspartijen kunnen aantonen dat ze vanuit de koepel een brede groep burgers vooruithelpt. De Leerstoel past ook binnen onze onderzoekslijn naar lesmateriaal secundair onderwijs, waarbij we didactisch materiaal ontwikkelen en testen rond financieel-economische competenties. Via de Leerstoel kunnen we met andere woorden lesmaterialen creëren die een gunstige impact hebben op leerprestaties – en zo hopelijk mensen ten goede beïnvloeden. Als we dat kunnen doen voor financieel-economische competenties, heeft dat een positieve invloed op vermogensopbouw, welzijn, gezondheid en dergelijke meer. In die zin is er een duidelijke positieve impuls, ook met die link naar gedragseconomie. Sterker nog, ons onderzoek creëert hefbomen voor andere onderzoekers.
Geert Ghyssaert: Ook langs onze kant is er veel enthousiasme. Ik vind het een zeer actieve leerstoel, open en transparant. We hebben samen al heel wat bereikt. De resultaten van het onderzoek gaven ons genoeg voer om gonna.be beter te maken.
Hebben jullie nog plannen om in de toekomst samen zaken op poten te zetten?
Geert Ghyssaert: Het verhaal van gonna.be is zeker geen eendagsvlieg. Dus: zeer zeker. Binnenkort hebben we afgesproken om na twee jaar te bekijken welke intenties er nog leven bij Baloise en de KU Leuven. Wij denken dat er vanuit het platform gonna.be nog heel wat verbeteringen mogelijk zijn en dat we trots mogen zijn met wat we vandaag al hebben. Door die inzichten hebben we voldoende elementen om diverse pagina’s te herwerken en de drempel voor de bezoeker te verlagen. Zo blijven we optimaliseren met elkaars inzichten. Intussen blijven we werken aan content met nieuwe video’s, instructies, blogs.
Kristof De Witte: Wat ook in de pijplijn zit, is het breder verspreiden. Geert gaat gonna.be toelichten in andere landen waar Baloise actief is. Ikzelf ben uitgenodigd door de OESO om een presentatie te geven over gedragseconomie en zal daar gonna.be ook voorstellen. Op die manier kan het als een soort best practice in andere landen getoond worden. Zo kunnen we een hefboom creëren voor een wereldwijde verbetering van de financieel-economische competenties. Een van de papers staat nu op de G53-website – een netwerk van mensen dat bezig is met financieel-economische educatie – en werd door vele experten gelezen. Dat kan helpen om de bevindingen van de Leerstoel verder te verspreiden in de internationale economische wereld. En hopelijk zo het beleid te beïnvloeden.
Els Brouwers
Gonna.be Samenwerken met de Faculteit Economie & Bedrijfswetenschappen?
