Vandaag is het Europa dat in een wurggreep zit van die andere dictator, Vladimir Poetin. Centraal- en Oost-Europese landen, maar vooral Duitsland, staken de voorbije decennia hun hoofd alsmaar dieper in de muil van de Russische gasbeer. Om onszelf los te wrikken, is een volledige onafhankelijkheid van Russisch gas tegen de wintermaanden absoluut noodzakelijk.

Europa importeert nog 15% van zijn gasbehoefte uit Rusland, komende van 40%. Rusland draaide de gaskraan reeds voor 60% toe. De daling van de gastoevoer werd gecompenseerd door alternatieve bronnen. De LNG-import (Liquid Natural Gas) is fors toegenomen onder meer vanuit de VS. En ook aanvoer van gas via pijplijnen vanuit landen als Noorwegen of Azerbeidzjan stroomt als nooit tevoren. Maar alle bijkomende aanvoerkanalen die konden aangesproken worden, zijn nu aangesproken. Voor die 15% is er geen operationeel alternatief.

Heeft de daling van de aardgasleveringen Rusland pijn gedaan? Niet in het minst. De daling van het volume werd volledig gecompenseerd door de stijging van de prijzen. En Rusland houdt het gaswapen in de hand om de pijnschroeven verder aan te draaien. Elk moment kan het de kraan volledig sluiten. Dat zou een economische ravage tot gevolg hebben en de Europese eenheid volledig uit elkaar spelen.

Economische impact

Het IMF berekende de economische impact op basis van verschillende scenario’s. Het meest ‘brute’ scenario gaat uit van een effectief tekort aan gas. Dat geldt dan voor landen die in belangrijke mate afhankelijk zijn van Russisch gas en kampen met flessenhalzen die de aanvoer van gas van andere Europese landen beperken of onmogelijk maken. Welk effect dat tekort op de vraag ? Vooral Hongarije, Tsjechië, Slovakije, maar ook Duitsland, Italië en Oostenrijk zitten in die vervelende situatie. Voor heel Europa loopt dat tekort op tot 36 miljard kubieke meter gas en moet de consumptie ervan met 7% worden teruggeschroefd. Voor de EU berekent het IMF een economische krimp met 1,8% (in vergelijking met een situatie zonder tekort en lagere gasprijzen zoals in 2021). De economische schok voor Duitsland en Italië loopt op tot 2% en 3,7%. Indien de regeringen ten alle koste de huishoudens beschermen en zo de gehele aanpassing door het strot van de industrie duwen, loopt de krimp zelfs op tot 2,7%.

In een tweede scenario gaat het IMF uit van een globaal geïntegreerde LNG-markt, en in een alternatief scenario van een enkel Europees geïntegreerde LNG-markt. De aanvoerschok leidt nu tot een verdubbeling van de gasprijzen in vergelijking met het eerste kwartaal van 2022. In het eerste scenario daalt door de hogere prijs nu wereldwijd de vraag naar gas. Er is dan meer LNG beschikbaar voor het rijke Europa, weliswaar tegen een hogere prijs. Dit dempt de economische schade hier tot -0,5%, maar het schuift een deel van de rekening door naar niet-Europese landen. In het tweede scenario is de Europese gasmarkt volledig afgesloten van de globale LNG-markt. Er is geen vraagaanpassing in de rest van de wereld en geen ‘rerouting’ van LNG van – vooral – Azië naar Europa. In dit geval loopt de economische krimp op tot 1,4%. Merk op dat in deze twee scenario’s de solidariteit tussen de verschillende landen groot is in vergelijking met het ‘brute’ scenario. De verschillen in economische schade blijven hier meer beperkt. Ter illustratie: in België, Nederland, Duitsland en Italië krimpt de economie in het laatste scenario met 1,6%, 1,9% 1,3% en 1,8%.

Maatregelen

De belangrijkste conclusie uit de analyse van het IMF is dat Europa zeer dringend maatregelen moet nemen om zich van zijn 15% resterende gasafhankelijkheid van Rusland te ontdoen. Tot die conclusie is ook de Europese Commissie gekomen met haar oproep de consumptie van gas tijdens de komende kwartalen met 15% terug te schroeven. Of de gastoevoer al dan niet effectief wordt afgesloten doet er niet toe. We leven vandaag met het Russisch mes op de keel zonder enige onderhandelingsmarge. Welke maatregelen moeten de Europese overheden dringend nemen?

1. De flessenhalzen binnen de Europese gaspijpleidingen moeten verholpen worden. Dit vergroot de importcapaciteit en het gastransport van verschillende bronnen. De gasvoorraden kunnen dan maximaal aangevuld worden waardoor het tekort bij een Russische exportstop beperkt wordt. Zo bevindt 35% van de Europese LNG-invoercapaciteit zich in Spanje. Maar Spanje kan slechts 10% van die capaciteit doorvoeren naar Frankrijk, dat zelf door flessenhalzen in eigen land amper verder het gas naar andere buurlanden kan verdelen. In Frankrijk wordt ook een chemische stof aan gas toegevoerd zodat het een geur verspreidt. Dat maakt gaslekken sneller detecteerbaar maar maakt het gas onbruikbaar voor bijvoorbeeld de Duitse industrie.

2. Solidariteit tussen de verschillende Europese landen is cruciaal. Concrete afspraken die tevens in de nationale wetgeving moet gestipuleerd en vastgelegd worden, zijn noodzakelijk opdat de Europese Unie niet uit elkaar wordt gespeeld.

3. Overheden moeten dringend campagnes opzetten om burgers aan te zetten tot minder energieverbruik. Met de algemene subsidies die oplopen in de tientallen miljarden in sommige landen, voelen te weinig mensen de drang daartoe. Kwetsbare burgers moeten beschermd blijven, maar de subsidies moeten veel gerichter. Aanpassingen zijn noodzakelijk en overheden moeten de moed hebben hun burgers daarover correct in te lichten. Die communicatiecampagnes passen ook in een versnelde energietransitie.

4. Overheden moeten rond de tafel zitten om te kijken welke acties zij individueel kunnen nemen om die afhankelijkheid van gas naar omlaag te halen. Alternatieve energiebronnen moeten – waar mogelijk – tijdelijk ingeschakeld worden. De Nederlandse gaswinning in Groningen – via fracking – is controversieel evenals het tijdelijk langer openhouden van de kerncentrales in Duitsland (en België). Maar waar alternatieven mogelijk zijn, moeten ze – tijdelijk – aangewend worden.

Met het REPower-initiatief heeft de Europese Unie voor vele van deze punten de voorzet gegeven. Maar het zijn de individuele nationale overheden die voor de uitvoering ervan de touwtjes in handen hebben. Doen ze dat niet, dan trekt Poetin wel de touwtjes aan … rondom onze nek.

Koen De Leus, Chief Economist - Economic Research, BNP Paribas Fortis NV