BELARUS QUO VADIS
Na de staatsgreep van 25 augustus 1991 in Moskou werd Stanislav Sjoesjkevits (een wis- en natuurkundige) president van de Sovjet Republiek Belarus. Bij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in december 1991 – waartoe hij samen met de Russische en Oekraïense Sovjetpresidenten bijgedragen had, werd Sjoesjkevits de eerste president van het onafhankelijke Belarus ('Wit-Rusland'). De implosie van de Sovjet-Unie en van het communistische systeem had ernstige economische en sociale gevolgen, trouwens in het gehele 'Oostblok'.
De liberaliseringspolitiek kon niet onmiddellijk gunstige resultaten brengen zodat bij de eerste vrije presidentsverkiezingen in 1994 Sjoesjkevits verloor van Alexandr Loekasjenko, een verdediger van het communistisch systeem* en van de Sovjet-Unie. Deze zette zich in om de banden met Rusland nauwer aan te halen en het Sovjeteconomisch systeem te handhaven: staatsfabrieken en economische banden met Rusland. Verder trok hij geleidelijk alle macht naar zich toe en veranderde wetten en grondwet om aan de macht te blijven, zo nodig mits manipuleren van verkiezingsresultaten.
GROTE BROER RUSLAND De nauwere banden met Rusland brachten economische voordelen door onder meer gunstige petroleumcontracten, die een vorm van subsidies inhielden, en gegarandeerde afzetmarkten voor Belarus’ producten uit de staatsfabrieken (tractoren). Het verminderen van de Russische economische prestaties (vooral bepaald door de evolutie van de internationale olienoteringen) had en heeft ook gevolgen voor Belarus. In plaats van toe te nemen, zoals beloofd, viel het reëel arbeidersloon de laatste paar jaren sterk terug. Het verschil in inkomen per hoofd van bevolking tussen de twee gewezen Sovjetrepublieken Belarus en Litouwen is uitgelopen tot 1 tot 3 in 2019. De stijging van het inkomen in de Russische federatie, en nadien de daling, zijn hoofdzakelijk te wijten aan de internationale noteringen voor olieproducten.
* Karl Marx stelde de juiste diagnose, maar zijn remedies konden niet tot een goed resultaat leiden. Het creëren van meerwaarde is de taak van ondernemers.De staat moet zorgen dat de omstandigheden daarvoor gunstig zijn (voorzien van de gemeenschappelijke materiële en menselijke infrastructuur, rechtszekerheid,stabiliteit, veiligheid...) en de spelregels vastleggen en doen naleven. Zodat meerwaardecreatie op een correcte manier gebeurt met respect voor allebetrokkenen, incl. de samenleving in haar geheel en het milieu. Men kan niet gelijktijdig speler en arbiter zijn.
De Wit-Russische bevolking spreekt overwegend Russisch en is het grote buurland eerder gunstig gezind. De oneerlijke en bedrieglijke herverkiezing van 9 augustus 2020 en de verslechterde economische situatie deden de emmer echter overlopen. De bevolking wil vrije en eerlijke verkiezingen, respect voor mensenrechten en degelijk bestuur. Er wordt niet aangestuurd op een breuk met Rusland, noch op een aansluiting bij het “Westen”.
Tot voor de verkiezingen van augustus 2020 protesteerden en betoogden vooral jongeren en hoger opgeleiden, die daarvoor soms een zware tol betaalden (arrestaties, afranselingen en enkele doden). Dat daarna ook arbeiders zich massaal bij het verzet aansloten versterkte het protest. Wanneer ook de ordehandhavers volgen, kan het keren. Het doet denken aan de Anjerrevolutie in april 1974 in Portugal, aan Oekraïne, en aan Roemenië in december 1989, ook al zijn er duidelijke verschillen. En ook aan de mislukte pogingen om een eind te maken aan het misdadig wanbeleid in Venezuela.
EN DE EU? Er is weinig wat de EU kan doen. De sanctiemogelijkheden zijn beperkt, en het is een tweesnijdend zwaard. Op 19 augustus verklaarde de EU-Raad het verkiezingsresultaat niet te erkennen en de sancties op te drijven, en deed een oproep tot dialoog. Dit werd door Loekasjenko en door het Kremlin verworpen en ze waarschuwen tegen buitenlandse inmenging. Enige bezorgdheid in het Kremlin om evoluties in eigen land is niet ondenkbaar*. Drie weken na de verkiezingen werd er nog verder en massaal betoogd ondanks de publieke steun van Moskou voor Lukasjenko en de toenemende repressie. Het ziet ernaar uit dat de situatie vastloopt en de machthebbers op een uitdoven van het verzet hopen. Dus geen “Anjerrevolutie”, wel een “Venezuela”-scenario. Het palmares van het Kremlin inzake buitenlandpolitiek en optreden oogt niet mooi. Moskou heeft blijkbaar de gewoonte om het kortzichtige nationalistische eigenbelang na te streven zonder zich te bekommeren om het lot en de welvaart van de betrokken bevolkingen. Blijkbaar is het Kremlin aan het maneuvreren om op een of andere manier de controle weer over te nemen. Het bruto nationaal inkomen (bni) per hoofd voor Belarus bedraagt 6.280 US$ in 2019, in Rusland 11.260 US$, en ter vergelijking in Litouwen 18.990 US$, eveneens een gewezen Sovjetrepubliek, maar die onmiddellijk aansluiting zocht bij EG/EU. Ter vergelijking: het bni voor België bedraagt 47.350 US$.
Joris Declerck, voormalig medewerker van de Europese Commissie
*de belangrijkste Russische politieke opponent, Alexej Navalni werd op 20 augustus 2020 met vergiftigingsverschijnselen opgenomen, en werd inmiddels naarBerlijn overgebracht.
