Momenteel is er een publiek debat gaande over de Corona-aanpak. Eindelijk, zou je zeggen, want tot op het einde van de lockdown, was dat weinig of niet het geval. Het leek soms dat kritiek geven uit den boze was. Meer nog, ik heb de indruk dat de tegenstanders van de kordate aanpak de overhand aan het krijgen zijn. Althans op Twitter, wat vaak een voorbode is gebleken van de latere publieke opinie (dat is geen feit, maar slechts een indruk, dus deze opinie is met de nodige korrel zout te nemen).

Er zijn voorstanders van de kordate aanpak. Mensen die stellen dat een avondklok en algemene mondmaskerplicht nodig zijn, ook als dat breed wordt opgelegd en zonder veel debat of grondwettelijke toetsing, zoals in de provincie Antwerpen (ingevoerd op 29 juli 2020). Deze voorstanders bepleiten dat deze maatregelen noodzakelijk waren om een tweede golf tegen te gaan.

De tegenstanders van deze kordate aanpak stellen dat er nog tijd was om af te wachten zodat minder drastische maatregelen hun werk zouden kunnen doen. Ik schaar me bij de tegenstanders. Mijn stelling is dat de genomen maatregelen om het gevaar van een tweede golf de kop in te drukken ongepast waren, omdat ze niet proportioneel waren. Ik ga me beperken tot de algemene mondmaskerplicht en de avondklok die eind juli in de provincie Antwerpen werden ingevoerd. Zeker met de kennis van nu kan je volgens mij de genomen maatregelen achteraf niet meer goedpraten. Maar ook met de kennis van toen, moest het al duidelijk zijn dat de genomen maatregelen buitensporig waren.

HET GEBRUIK VAN DATA Ik ga in deze tekst de ruwe corona-cijfers van Sciensano gebruiken wat betreft het aantal ziekenhuisopnames. Sciensano publiceert ook nog andere gegevens, zoals het aantal besmettingen, het aantal mensen op intensieve zorgen (ICU) en het aantal doden. Deze zijn eenvoudig te downloaden van hun website. Om de impact van weekpatronen te vermijden (bijvoorbeeld minder testen of onderrapportering tijdens het weekend) gebruik ik enkel het zevendaags lopende gemiddelde. Ik vind het belangrijk om het gebruik van de data te kaderen met wat ik hierover weet.

OVER HET AANTAL NIEUWE BESMETTINGEN Het aantal nieuwe besmettingen is volgens mij niet de beste graadmeter van de epidemie. Ten eerste is het aantal besmettingen die geregistreerd worden erg afhankelijk van de teststrategie. In maart-april waren er onvoldoende tests aanwezig en werden dus veel minder mensen getest, waardoor er ook minder besmettingen konden worden gedetecteerd. Dat is nu volledig anders. De testcapaciteit is grondig opgedreven en er worden nu meer mensen getest. Dat betekent ook mensen die positief testen die weinig symptomen vertonen en die in maart en april nooit getest zouden geweest zijn. Het huidig aantal besmettingen correct vergelijken met de periode maart-april is dus niet zo gemakkelijk.

Ten tweede is het aantal niet enkel belangrijk maar ook het profiel van de mensen die besmet zijn. Terwijl er in maart-april de rusthuizen overspoeld werden door een ware besmettingsgolf is dat nu nauwelijks nog het geval. De leeftijd van de besmette mensen ligt nu gemiddeld veel lager. Maar de impact van een besmetting op iemand uit een rusthuis is veel erger dan van een jongeling. Bovendien kan men nu aannemen dat mensen die risicopatiënt zijn, dit veel beter weten van zichzelf en dus ook beter uitkijken met wie en hoe ze contact hebben. Stel de extreme situatie dat geen enkele nieuwe corona-besmetting nog leidt tot een sterfgeval of zware complicaties: welk probleem zou er dan zijn met een drastische stijging van het aantal besmettingen? Geen, me dunkt.

Het zou dus duidelijk moeten zijn dat het aantal besmettingen op zich niet zoveel zegt, als het vooral mensen zijn die weinig last ondervinden van een besmetting.

Anderzijds blijft het aantal nieuwe besmettingen een belangrijk gegeven, omdat het de eerste parameter is die iets zegt over de evolutie van de epidemie. Alle andere parameters komen met vertraging.

OVER HET AANTAL NIEUWE ZIEKENHUISOPNAMESEN ICU De nieuwe ziekenhuisopnames en de nieuwe opnames op intensieve zorgen (ICU) hebben veel minder last van de bovenstaande problemen. Ze zijn niet afhankelijk van de teststrategie en besmette mensen die zich niet ziek voelen zullen niet opgenomen worden, laat staan op intensieve zorgen. Wat er wel kan gebeuren is dat een ziekenhuisopname wat sneller zal gebeuren als de ziekenhuizen nog ver onder hun capaciteit zitten, zoals nu het geval is. Het is dus ook geen perfecte indicatie van de omvang van de epidemie, zeker niet als je wil vergelijken met maart-april, toen de ziekenhuizen wel gevaarlijk dicht bij hun maximale capaciteit kwamen.

OVER HET AANTAL STERFGEVALLEN Dit is ongetwijfeld de beste indicator, omdat die goed te meten is, ook als men de oversterfte meerekent. Toch is ook deze indicator niet geheel perfect, omdat andere factoren dan een corona-besmetting een sterfte kunnen veroorzaken. Zo was er begin augustus een lange en intense hittegolf, die historisch gezien een oversterfte veroorzaakt, zeker bij mensen die een zwakke gezondheid hebben. Dat zijn toevallig ook mensen die sneller sterven indien ze met corona besmet worden. Is het dan de hittegolf of corona die deze mensen geveld hebben? Moeilijk te zeggen. Daarvoor zou je moeten vergelijken met gelijkaardige hittegolven uit het verleden, maar die vergelijking blijft een inschatting. Bovendien kunnen er ook ernstige langetermijneffecten zijn van mensen die besmet zijn, maar niet sterven.

Om al deze redenen denk ik dat nieuwe ziekenhuisopnames de beste indicator zijn om de evolutie van de ernst van de epidemie zo snel en zo correct mogelijk in te schatten (wat niet wegneemt dat de andere parameters een vollediger beeld kunnen geven).

ERNST VAN EEN PANDEMIE We zijn in maart allen geconfronteerd met het begrip “exponentiële” groei. Het gevaarlijke aan een epidemie is inderdaad dat ze exponentieel groeit. In maart-april steeg het aantal ziekenhuisopnames met 10-15% per dag, wat een verdubbeling inhoudt elke week, op het moment dat het aantal ziekenhuisopnames al hoog waren (boven de 200 per dag). Het kan dus razendsnel gaan en het feit dat de ICU-capaciteit op het toppunt van de epidemie "slechts" iets over de helft was bezet is géén goed teken. Als de drastische maatregelen een week later waren gekomen, dan hadden we die capaciteit overschreden, met alle gevolgen vandien. Het kan in een epidemie, met haar exponentiële groei, dus razendsnel gaan en drastische maatregelen zijn dan op hun plaats. Maar een exponentiële groei is niet noodzakelijk razendsnel. Als het startniveau laag is dan mag de groei nog exponentieel zijn, zolang die groei relatief laag is, is er wél tijd om rustig maatregelen te overwegen, waarbij eerst minder drastische maatregelen, zoals sensibilisering, de kans moeten krijgen om hun effect te tonen.