‘Every sentence that starts with the words “History teaches us” is wrong!’. Je kan niet zomaar teruggrijpen naar succesvolle praktijken uit het verleden om deze zonder meer toe te passen om een huidig probleem op te lossen. Dat kan in vele gevallen grote fouten opleveren, zeker in een wereld die steeds sneller evolueert en waar veranderingen zorgen voor scherpere gevolgen.

Peter Teirlinck: Inzicht in economische geschiedenis is toch bijzonder waardevol voor het nemen en begrijpen van beslissingen binnen een specifieke en tijdsgebonden maatschappelijke context. Het is van belang dit niet uit het oog te verliezen bij het bepalen van de plaats die economische geschiedenis kan krijgen in het curriculum, en waarop economische geschiedenis als vak moet inzetten om gericht de kennis van de studenten te verruimen.

Joel Mokyr: Je kan altijd beter meer weten over het verleden, maar je moet uitkijken voor de verschillen. De verschillen tussen de financiële crisis van 2008 versus deze van 1929 waren groter dan de gelijkenissen. Dit geldt evenzeer voor de huidige pandemie ten opzichte van de Spaanse griep van 1918. Toen had men eigenlijk geen idee wat daar de oorzaak van was. Dat de ziekte werd veroorzaakt door een virus, was pas geweten in ... 1935. De informatie van de genetische sequentie van het coronavirus daarentegen was na slechts enkele weken mondiaal gekend via publicatie op het internet. We zijn er in geslaagd om binnen het jaar maar liefst 5 werkzame vaccins te ontwikkelen. Dat was in 1918 totaal ondenkbaar.

Ook de communicatie verloopt nu totaal anders: De Spaanse griep (die slechts aldus genoemd werd omdat Spanje in de eerste Wereldoorlog neutraal was en de communicatie niet gecensureerd) werd eigenlijk verzwegen. Nu kan je zeggen dat er globaal een zeer snelle info-uitwisseling is met daaruit leercurven betreffende bv. de manier van besmetting. Er toch zijn er nog steeds heel wat fouten gemaakt en daarbij is de politiek, als essentiële factor om te komen tot een goed beleid, in min of meerdere mate een storende factor gebleken.

In bepaalde landen heeft het beleid echt wel het verschil kunnen maken – daartoe reken ik ook de VS (althans sinds november) – waarbij je ziet dat met het creëren van de juiste focus en het benoemen van de juiste mensen op sleutelposities de mentaliteit in een heel land, zelfs van dergelijke omvang, zeer snel en drastisch kan veranderen. In Brazilië is dat dan weer helemaal niet gebeurd, met als resultaat een erbarmelijk beleid met dramatische gevolgen. Wat we uit deze crisis kunnen leren, is dus hoe belangrijk het is om als samenleving te beschikken over goede instellingen en beleidsmakers. En verder dat de wetenschap en haar beoefenaars enorme vooruitgang hebben geboekt sinds de Spaanse griep.

Je kan de geschiedenis van de pandemieën een beetje zien als een wedloop tussen de natuurlijke evolutie en de kennis die we opbouwen: waar de evolutie voortdurend probeert om ons aan te vallen via o.a. nieuwe virussen en varianten, vechten wij terug met kennis. Als ik daarbij moet wedden op de winnaar op langere termijn, zet ik resoluut in op kennis. De evolutie zal blijven doorgaan om ons via andere wegen weer aan te vallen, maar wij worden er steeds beter in om terug te vechten, o.a. via gespecialiseerde gebieden zoals moleculaire immunologie die in 1918 niet eens bestond. Wat zich in zo’n cel afspeelt en de kennis die we daarover nu hebben, dat is eenvoudigweg niet te vergelijken (zelfs niet ten opzichte van de kennis in 1980, bij het begin van de AIDS-epidemie). Wellicht kijkt men binnen 100 jaar terug op deze periode om eveneens te zeggen dat we er nog niet zoveel van wisten. Daarom denk ik dat we op langere termijn steeds gemakkelijker dergelijke uitdagingen zullen kunnen overwinnen. Ik ben wat dat betreft erg optimistisch.

DE MIXED ECONOMY VAN OVERHEID EN PRIVATE BEDRIJVEN VERENIGD ROND HETZELFDE DOEL

Peter Teirlinck: Bij wetenschappelijke vooruitgang en technologie is kennis effectief cruciaal. Een aandachtspunt daarbij is dat kennis normaliter een publiek goed is, maar dat het gebruik van kennis soms gemonopoliseerd wordt (vnl. door multinationals). Het is van belang dat we daar op de juiste manier mee omgaan. Gebeurt het afschermen van kennis en technologie via bv. patenten optimaal? Wordt er daarbij ook rekening gehouden met situaties zoals de huidige pandemie, waarbij kennis zoveel mogelijk toegankelijk moet worden gemaakt voor de gemeenschap?

Joel Mokyr: Het concentreren of afschermen van kennis is niet altijd goed, maar ik ben eigenlijk wel positief over het feit dat het kapitalisme in deze crisis goed heeft gepresteerd. Een vijftal grote farmaceutische bedrijven zoals Pfizer hebben zich op deze kwestie gestort, daartoe weliswaar aangemoedigd vanuit de overheid via subsidies voor onderzoek. Hun wetenschappers hebben het probleem zeer snel weten te herleiden tot iets wat hanteerbaar is. Dat verdient op zich waardering en de globale schaal waarop dit zich heeft afgespeeld, maakt dat ik erg onder de indruk ben van deze inspanning. Via de combinatie van een relatief vrije markt, mét steun van de overheid ook in de VS, heeft men dit alles kunnen realiseren op één jaar tijd, wat historisch ongezien is.

In 1796 heeft men het eerste vaccin weten te ontwikkelen tegen de pokken en pas 100 jaar later het volgende tegen polio. Pas tegen het einde van de 19e, begin 20e eeuw begon men via het onderzoek van Paul Ehrlichenig begrip te krijgen omtrent immunologie. Sindsdien hebben we het ene vaccin na het andere ontwikkeld en zien we, ook daar, een sterke versnelling in de vooruitgang. In het begin van de 20ste eeuw waren besmettelijke ziektes nog de voornaamste doodsoorzaak. Sindsdien is het aandeel van de mensen die daaraan sterven (voor het uitbreken van deze crisis) met 96% gedaald, en zijn besmettelijke ziekten als doodsoorzaak gezakt naar de vijfde plaats na o.a. hartziekten en kanker. Mensen gaan niet meer dood aan infectieziekten, die oorlog hebben we bijna gewonnen. De natuurlijke evolutie blijft ons wel regelmatig opnieuw uitdagen, zie Aids of Ebola.

De oorlog is nooit helemaal over maar iedere keer wanneer er een veldslag komt, winnen we hem en bovendien sneller, en dat is zeker een reden om optimistisch te zijn. Daarbij lijkt het collaboratieve model tussen bedrijven en de overheid zeker een goed model te zijn. Vanuit het maatschappelijk belang biedt de overheid via incentives de noodzakelijke triggers tot actie aande ondernemingen die eraan willen verdienen. Incentives matter! Zolang de goederen vrij toegankelijk zijn voor iedereen, wat het geval is want de vaccins zijn overal gratis, vind ik dit een prima win-win-model. Dat model kan volgens mij daarom zeker ook gebruikt worden voor gelijkaardige uitdagingen in de toekomst.

Peter Teirlinck: Vanuit innovatie-oogpunt biedt de samenwerking tussen overheid en bedrijven interessante inzichten. De overheid komt tussen omdat er een marktfalen dreigt vanuit maatschappelijk oogpunt. Dit falen verwijst naar beperkte motivatie van een bedrijf om kennis te ontwikkelen en daarin te investeren indien anderen die kennis ook kunnen gebruiken en een bedrijf zich daardoor niet alle winsten uit die kennisopbouw (ter compensatie van de daaraan verbonden kosten en risico's) kan toe-eigenen. In dat geval is overheidstussenkomst verantwoord, opdat de kenniscreatie effectief kan plaatsvinden. Behoudens voor de coronacrisis waar de case evident is, kan men in bredere zin debatteren over middelen en domeinen waarop de overheid moet inzetten om onderzoek en ontwikkeling te financieren, en eveneens wat een correcte prijs is van daaruit volgende kennis en innovatie (vermarkten van kennis). Bedrijven moeten hierbij de mogelijkheid hebben om (delen van) de doorheen het proces opgebouwde kennis te patenteren of zich op een om een evenwicht te vinden tussen het toelaten van de vrijemarkt werking en het garanderen van het maatschappelijk optimum waarbij kennis maximaal benut wordt ten behoeve van de gemeenschap.

Naast het aansturen naar een dergelijk optimum via de juiste regulering en feitelijke beleidsmaatregelen, speelt de overheid verder ook een cruciale rol wat de menselijke inbreng betreft, onder meer bij de organisatie van het onderwijs en het opleiden van goed geschoolde mensen. Human Resources is essentieel, en mag naast het vrij genereuze ondersteuningsbeleid voor onderzoek en ontwikkeling niet uit het oog verloren worden.

Joel Mokyr: Daar ben ik het volkomen mee eens. De marktvoor kennis is een rare markt, met een a-typische prijszetting. Als je een pizza koopt en je geeft een stuk weg, heb jij minder dus gaat het weggeven gepaard met een kost. Dat is niet het geval met kennis, knowledge is non rivalrous. Als ik kennis deel, heb ik niet minder en daarom is het eigenlijk een publiek goed. Dat is meestal de onderliggende oorzaak van een markt die niet goed werkt. Daarom is een goede taakverdeling tussen overheid (en van goede politici die alles op de juiste manier organiseren!) en private ondernemingen belangrijk. Een voorbeeld hierbij is het National Institute of Health in de V.S. waarbij de regering enerzijds zelf onderzoek doet, en daarnaast ook heel veel onderzoek uitbesteedt aan de private sector. Wat de regering uiteindelijk wil, is dat een maximaal aantal mensen kunnen genieten van de baten van dergelijk onderzoek, wat een duidelijkandere logica is dan deze van een privaat bedrijf. Als een dergelijke mixed economy goed is opgezet, werken overheden en bedrijven samen in een soort coalitie. Over het algemeen levert dat goede resultaten, in elk geval betere resultaten dan in die landen waar de overheid alles wil doen.

Verder is het niet onbelangrijk om aan te stippen dat de kennis productie, zeker als je kijkt naar de mens als individu, niet alleenvanuit financiële overwegingen gebeurt. Veel mensen, die actief zijnin onderzoek, zijn ook gedreven door erkenning door anderenin hun gebied. Toegegeven, de Nobelprijs is 1 miljoen dollar waard,maar het gaat eigenlijk vooral om de eer. Verder zijn mensenook heel vaak gewoon altruïstisch gedreven. Ze denken: ‘Dit iseen plaag en het is mijn taak om de mensheid daarvan teverlossen’. Als ik denk aan Dr. Anthony Fauci die bij ons in de VS elke dag op TV komt, zie ik toch voor alles een idealist: het gaat hem volgens mij echt niet om het geld, en eer heeft hijgenoeg. Hij wil toch vooral zijn medeburgers in de VS van deze pandemie verlossen. Ook als het een combinatie is van diverse motieven, is dat voor mij prima zolang dat resultaten oplevert. Als je het tilt op het niveau van het bedrijf, zal de overheid wellicht meer regulerend moeten optreden, anders gaan grote ondernemers en directeurs wellicht toch proberen om hun winsten te maximaliseren.

Peter Teirlinck: Hier zie je duidelijk de mechanismes van de diverse ‘Helix’-modellen die gebruikt worden om de samenwerkende partijen bij innovatie in kaart te brengen. In het TripleHelix-model gaan de overheid, de universiteiten en de private sector een samenwerking op vlak van innovatie vormen: de overheid zorgt voor het juiste raamkader (framework conditions), en gaat via regulering de incentives tot innovatie voorzien waarvan de private sector de motor is, en waarbij de universiteiten kennis (via infrastructuur bv. labs) en kritische human resources gaan bieden. In meer recente (Quadruple en Quintuple) Helix-formaties winnen maatschappelijke elementen (sociale aspecten en duurzaamheid) sterk aan belang door inbreng van bredere maatschappelijke actoren, een model waarin de altruïstische inslag om mee te werken aan het bestrijden van de pandemie zeker ook kan passen.

Vanuit economisch historisch oogpunt zie je hoe de huidige pandemie ons bestel zal beïnvloeden, via de organisatie van het werk met bv. meer thuiswerk, via de schulden die de overheid maakt om de economie draaiende te houden en onze bedrijven te helpen overleven enz. Ook al gaan we nu misschien wel bedrijven ‘redden’ die daarvoor eigenlijk al wankelden, we hebben in elk geval wel geleerd uit de financiële crisis van 2008 dat het soms beter is om de geldkraan niet (volledig) dicht te draaien.

Joel Mokyr: Vanuit historisch perspectief zie je heel vaak dat bepaalde catastrofes soms een bijzonder sterke invloed uitoefenen op de manier van denken en van daaruit op het beleid. Het Victoriaanse Engeland, dat zich uitstrekte over het grootste deel van de 19 eeuw, benadrukte initieel zeer sterk de purelaissez-faire economie. Economisch liberalisme en minimale overheidsinmenging als gedachte waren zeer dominant in het begin van het Victoriaanse tijdperk (vanaf 1830).

Drie ingrijpende gebeurtenissen, die vrij kort na elkaar optraden,hebben een radicale verandering in deze denkwijze teweeg gebracht: de Ierse hongersnood in 1845 waarbij anderhalf miljoen mensen het leven hebben gelaten, het uitbreken van de cholera-epidemie in 1832 en verder in parallel en gestaag een steeds ernstiger om zich heel heen grijpende luchtvervuiling in de steden door het massaal verbranden van kolen. Het gevolg is dat, in het tweede deel van de Victoriaanse economie, nl.vanaf 1860, er steeds meer wetgeving ontstaan is die niet consistent is met de laissez-faire gedachte, nl. wetgeving bedoeld om kinderarbeid of luchtvervuiling terug te dringen. Het soort denken dat toen ontstaan is, zie je nu weer: Publichealth is te belangrijk om helemaal over te laten aan het privébelang. Het is een domein dat feitelijk moet beheerd worden door de regering. Daarbij is de hamvraag of de overheid de capaciteit en competentie heeft om dit uit te voeren. De grote verschillen in visie over het beleid, zijn een blijvende bron van bezorgdheid.