EN ALS WE ‘NIKS’ DOEN?

We moeten eens nadenken over de gevolgen van een beleid dat bestaat uit ‘niks doen’. Dan resten er nog twee financieringsmogelijkheden: ofwel verhogen we de overheidsschuld en schuiven we de factuur door naar de jongere generatie. Ofwel verhogen we de belastingen en dan heb je veel keuze, maar het mag in elk geval geen symbolische belasting zijn, want het gaat om een belasting die elk jaar miljarden euro’s moet opbrengen. Niks doen of uitstellen is eigenlijk ook kiezen. Dan kom je automatisch uit bij externe financieringsbronnen.

U WAS NIET ONDER DE INDRUK VAN HET PENSIOEN HOOFDSTUK IN HET REGEERAKKOORD VAN DE REGERING-DE CROO (OPTREKKEN VAN MINIMUM BEDRAGEN TOT 1.500 EURO, DEELTIJDS PENSIOEN, PENSIOENBONUS ...) WAAROM?

Ik denk niet dat die 1.500 euro voor veel mensen de grote oplossing biedt en de beslissing is vooral moeilijk te begrijpen omdat er geen financiering tegenover staat. De pensioenuitgaven voor de werknemerspensioenen nemen sowieso jaarlijks met 1,7 à 2 miljard euro toe. Voor deze maatregel van 1.500 euro schat het Planbureau de meerkost op 1,5 tot 3,2 miljard extra – afhankelijk of het om een bruto- dan wel nettobedrag gaat.

Onze pensioenen zijn inderdaad redelijk laag maar fundamenteel moet je je afvragen wat de doelstelling is. Biedt die 1.500 euro wie gewerkt heeft een sociale verzekering? Neem het voorbeeld van een langdurig werkloze vrouw die 61 is en 35 jaar werkloos. Als die wacht tot haar 65ste om haar pensioen op te nemen, krijgt ze dan 1.500 euro? En die andere mevrouw, die na 40 jaar als zelfstandige gestopt is en nu 900 euro krijgt. Heeft die dan geen recht op 1.500 euro? De afstand tussen wie gewerkt en niet gewerkt heeft lijkt alleen maar groter te worden. Heb je dan wel goed nagedacht?

IS HET MINIMUMPENSIOEN DAN GEEN GOEDE MAATREGEL OM DE ARMOEDE TE BESTRIJDEN?

Armoede bestrijden is natuurlijk ook superbelangrijk. Maar dat doe je o.a. door gericht te kijken naar wie er onder de armoedegrens zit. Die mensen zijn niet gebaat bij die verhoging. Ik geef een voorbeeld. Neem een alleenstaande vrouw die in totaal 15 jaar gewerkt heeft en nu een inkomensgarantie voor ouderen heeft. Die verliest door een hoger pensioen mogelijks een stuk van de inkomensgarantie en blijft toch onder de armoedegrens zitten.

We geven in België zoveel geld uit aan pensioenen, zowat 11% van het BBP, en we zitten nog altijd met 16% 65-plussers in armoede! Noorwegen bereikt met 6% van het BBP aan pensioenuitgaven een armoedegraad van 10%. Als het doel is, een sociale verzekering bieden en armoede bestrijden, en je geeft heel veel geld uit aan een maatregel waarmee je geen van beide bereikt, is die maatregel dan effectief? Met microsimulatie kan je de effectiviteit nauwkeurig nagaan. Helaas valt het me op dat België weinig pensioenonderzoek doet in vergelijking met andere landen. In Nederland zijn er liefst zes universiteiten mee bezig.

Deeltijds pensioen vind ik ook een prachtig idee dat al in heel wat landen bestaat. Fascinerend onderzoek naar de impact van een bruuske pensionering op de fysieke en mentale gezondheid wijst trouwens uit dat zo’n radicale verandering niet zo gezond is. Je bouwt beter gradueel af. Maar ook hier hangt veel af van de manier waarop je het implementeert. Je moet het zo ontwerpen dat het de overheidsbegroting niet bezwaart, dat het werkenden niet aanzet om vroeger te stoppen.

U BENT AL BIJNA 20 JAAR AAN DE SLAG ROND PENSIOENEN, ZOWEL VIA ACADEMISCH ONDERZOEK ALS BELEIDSONDERSTEUNEND WERK. HEBT U EEN VOORKEUR VOOR EEN VAN BEIDE FUNCTIES?

Beleidsondersteunend werk is zeer interessant. Je leert veel bij, begrijpt de stelsels en de interacties ertussen beter. Het is boeiend als het ernstig is, met een gedetailleerd regeerakkoord dat ook wordt uitgevoerd. En dat gaat soms zeer traag. Pas op, we zijn vooruitgegaan met de grote pensioenhervormingen in 2011 en 2015. Maar het is onvoldoende. België hinkt achterop en dat zal gevolgen hebben voor onze levensstandaard. Ik vrees dat we dat nog moeilijk kunnen vermijden.

Ik ben wel blij dat ik terug ben aan de KU Leuven en vooral dat ik, naast mijn onderwijstaken, vorig jaar ook weer met onderzoek kon starten, een evaluatie van het optrekken van de pensioenleeftijd voor vrouwen. Die is van 1996 tot 2009 heel geleidelijk van 60 naar 65 gegaan. De vraag is of die vrouwen langer werken of een langere periode in de werkloosheid doorbrengen en of dat dan aan de hervorming toe te schrijven is. Op het vlak van onderzoek zie je nu in het buitenland ook al interessante impactevaluaties. Twintig jaar geleden had je vooral ex antestudies: men probeerde te simuleren hoe mensen zouden reageren op een hervorming. Nu kan je achteraf, ex post, een evaluatie maken van het causale effect van een potentiële hervorming.

SINDS MEI 2020 MAAKT U DEEL UIT VAN DE REGENTENRAAD VAN DE NATIONALE BANK. WAT IS DE ROL VAN DIE RAAD?

Het feit dat de Nationale Bank een taak van maatschappelijk belang heeft, kan haar speciale bestuursorganen verklaren. De Regentenraad heeft een aantal bevoegdheden die bij vennootschappen bij de algemene vergadering liggen, zoals het goedkeuren van de jaarrekening, het jaarverslag, de uitgaven begroting ... Een belangrijke taak is de tweewekelijkse bespreking van de economische ontwikkelingen in België en in de eurozone, het monetair beleid, ... De studiedienst produceert ook continu ontzettend interessante studies, bijvoorbeeld over de impact van de Covid-crisis en de vooruitzichten, de klimaatverandering en energietransitie, de overheidsfinanciën, de solvabiliteit van de ondernemingen ... Dat wordt daar besproken en ik geef zelf macro-economie en Economics of monetary integration, dus dat vind ik heel boeiend. Ik heb de indruk dat de Nationale Bank al een tijdje bezig is met een vernieuwingsoperatie. Ik ervaar een frisse wind en zie dynamiek en innovatie. De aanstelling van meer vrouwen in de regentenraad past helemaal in die vernieuwing.

Veerle De Grauwe